Woke, wokeisme en wokeness. Deze termen duiken zomaar ineens overal op in discussies in de media en op social media. Maar wat betekent woke eigenlijk? En waarom is de term veelzeggend voor de huidige jongerenwereld?
‘Woke, wat is dat?’ vroeg Matthijs van Nieuwkerk vorig jaar in een speciale uitzending van De Wereld Draait Door over veranderende tijden (rond de 9e minuut). Zijn tafelgenoten grinnikten een beetje. ‘Woke betekent wakker. Dat je je eigenlijk heel erg bewust bent van wat er allemaal speelt in de maatschappij,’ legde curator Stéphanie Afrifa uit. Om eraan toe te voegen dat ze wokeness vooral onder de jonge generatie ziet toenemen.
De term ‘woke’ dook op in het nummer Master Teacher van Erykah Badu, in 2008: ‘Even though you go through struggle and strife to keep a healthy life, I stay woke’.
Volgens de Amerikaanse site Merriam-Webster kreeg de term meer betekenis door de Black Lives Matter-beweging. In reactie op de moord op Michael Brown in Ferguson, Missouri in 2014, raakte de term vervlochten met de Black Lives Matter-beweging. Woke stond niet meer alleen voor bewustzijn van ongelijkheid of raciale spanningen; het werd een actieterm. Activisten waren woke en riepen anderen op to stay woke.
Sindsdien is de term alleen maar meer ingeburgerd geraakt. Zo zingt de invloedrijke Childish Gambino in zijn nummer Redbone uit 2016 ‘Stay Woke’. En in de Netflix-serie Dear White People hebben de hoofdrolspelers zelfs een Woke or not Woke-app, om andere studenten te raten op hun gedrag.
Dit toenemend bewustzijn over maatschappelijke verschillen bereikte ook Nederland, getuige alleen al de soms felle discussies over #MeToo, zwarte piet of de omgang met ons koloniale verleden. Stay woke is meer en meer een mainstream term geworden, die we overal tegenkomen. En daarmee zien ook bedrijven hun kansen. Op de site van FunX vertelt een aantal jongeren wat ‘woke’ voor hen betekent. Daar zegt Fatima Warsame – student Journalistiek en documentairemaakster: ‘Ik bestempel mezelf wel als woke, maar vind dat het woord het nieuwe ‘cool’ aan het worden is. Ik merk dat wokeness commerciëler wordt.’
En daar heeft ze wel een punt. Wokeness komt ook op de agenda omdat bedrijven kansen zien. Onlangs schreef de NRC een artikel over Netflix dat het mediaconcern in diverse series misstanden aan de kaak stelt en inclusiviteit hoog op de agenda zet, maar dat hierbij ook commerciële overwegingen mee tellen: “Zeker wat betreft het inzetten van niet-witte acteurs: iedereen wil zichzelf terugzien op het scherm en Netflix wil de gehele wereld bedienen.” En daar is op zich niets mis mee.
Maar er is een smal lijntje tussen inclusiviteit en snel effectbejag. Zo verwees de Adformatie onlangs naar de term woke bij de bespreking van een commercial van Gilette. Het scheermesjesmerk besloot in een nieuwe commercial tot een scherpere positionering, in de hoop bij een jonger publiek meer op te vallen. Want millennials, aldus het artikel, kopen hun scheerartikelen elders, of niet. De nieuwe commercial viel zeker op. Zie hier bijvoorbeeld een reactie van een Amerikaanse vlogger:
Hanneke Faber, marketingbazin van Unilever, zegt over de commercial op Adformatie: “Merken moeten vijanden durven maken. Liever een heleboel merkhaters dan dat je als merk als schip in de nacht voorbijvaart, onopgemerkt door de massa.”
Kortom, je kan woke zijn ook omarmen omdát het tot allerlei verhitte discussies leidt. Niet voor niets is de term woke-washing dan ook al geboren, zoals dit artikel in the Guardian duidelijk maakt.
Kortom: de jonge generatie groeit op met artiesten en series die woke zijn en anderen oproepen to stay woke. Het bewustzijn op allerlei vormen van (impliciete) discriminatie neemt hiermee toe. Waardoor de vraag ‘Kan dit eigenlijk nog wel?’ steeds vaker gesteld wordt, zoals een journalist mooi omschrijft in dit artikel in VrijNederland. Feminisme, racisme, genderneutrale toiletten, zwarte piet, slavernijverleden; het zijn thema’s die gepolitiseerd zijn doordat steeds meer mensen zich ervan bewust zijn hoe gelaagd de thema’s zijn.
En zo groeit een jonge generatie op die die vraag – ‘Kan dit eigenlijk nog wel?’ steeds vaker gaat stellen. Of ze het hier nu mee eens zijn of niet. Zwarte piet, kan dat nog wel? Een mannen- en vrouwentoilet, kan dat nog wel? Wat maakt dat je het je niet kan veroorloven als organisatie – of je nu een school, een club, bibliotheek of bedrijf bent – om níet alert te zijn op sociale issues. Op het dodelijke gevaar af om ouderwets over te komen. Want als veel jonge mensen om je heen woke zijn, kun je het je niet veroorloven om ingeslapen te zijn. En kan een confrontatie soms ook een harde wake up zijn.
De afgelopen paar jaar is de betekenis van ‘woke’ veranderd. Het woord heeft een negatieve connotatie gekregen. Mensen die ‘woke’ zouden zijn worden ‘wokeisten’ genoemd. Wokeisten zouden overdreven politiek correct zijn en (extreme) linkse standpunten hebben. Steeds meer mensen vatten het ook op als een belediging als zij ‘woke’ worden genoemd, blijkt uit een artikel van de NOS. In dit artikel wordt ook Monique Roelofs, hoogleraar filosofie van kunst en cultuur aan de Universiteit van Amsterdam geciteerd. Zij geeft aan dat Woke vaak wordt verward met ‘cancel culture’. In Nederland maar ook in andere landen wordt de term door politieke partijen gebruikt, vooral (extreen)rechtse partijen. Een goed voorbeeld hiervan is Minister Yeşilgöz, zij noemde ‘wokeisme een bedreiging voor de rechtsstaat’.
Meer weten over de verschuivende betekenis van woke, wokeisme en wokeisten? Luister dan onderstaande podcast of naar het interview van radio met Sterre Leufkens.
Al sinds 1999 werkt Youngworks met een team van onderzoekers, adviseurs en trainers; en met een uitgebreid netwerk, van wetenschappers tot designers aan verschillende vraagstukken rondom jongeren (en hun toekomst). We schrijven regelmatig blogs en longreads, bekijk hier onze blogs. Ook is onze kennis gebundeld in verschillende boeken en (online) trainingen.
Wil jij je met collega’s verdiepen in dit onderwerp? Of wil je verkennen wat dit betekent voor jullie organisatie? Neem dan zeker contact met ons op.