Groeiende kansenongelijkheid volgens de verkenning van het SER Jongerenplatform
In augustus publiceerde het SER jongerenplatform de verkenning ‘Hoge verwachtingen – Kansen en belemmeringen voor jongeren in 2019. Het verhaal in een notendop: jongeren hebben het tegenwoordig zwaar. De invoering van het leenstelsel, de flexibilisering van arbeid en de krappe woningmarkt belemmeren jongeren om volwassen mijlpalen te bereiken, met stress en psychische klachten als gevolg. Tijd om de maatschappelijke positie van ‘de jongeren’ te verbeteren! Maar over de positie van wie hebben we het dan precies?
De verkenning geeft hier een antwoord op, het SER jongerenplatform kijkt naar de gemiddelde cijfers over jongeren, maar probeert ook het verhaal achter de gemiddelden helder te krijgen. Daar ziet zij zelf de meest belangrijke en alarmerende ontwikkeling: “De belangrijkste conclusie die we trekken, is dat de maakbare samenleving steeds minder maakbaar is dan deze lange tijd leek. Het beklimmen van de sociaaleconomische ladder is voor jongeren niet alleen meer een kwestie van een mooi diploma halen of hard je best doen op je werk. Steeds vaker spelen sociale achtergronden en netwerken een beslissende rol in waar je terechtkomt en aan welke kant van de sociaaleconomische muur je belandt: aan de kant waar je verder kunt groeien of aan de kant waar je al vrij snel tot stilstand komt.”
In gesprekken die wij voeren met jongeren valt ons vaak op hoe massaal het maakbaarheidsdenken wordt omarmd: ‘als je maar hard genoeg je best doet, kan je alles bereiken.’ Vanuit populaire media worden jongeren ook enorm gesterkt in die gedachte. Zie bijvoorbeeld het ‘Wij Zijn NEW WAVE’ filmpje ter promotie van Talpa’s jongerenlifestyle platform , waarin de jonge rapper Lil Kleine haarfijn aan iedereen uitlegt dat jongeren alles kunnen, zolang ze er maar voor gaan. Dit is een bevrijdende houding, maar maakt de realisatie van toekomstdromen ook 100% hun eigen verantwoordelijkheid. Deze levenshouding fungeert als olie op het vuur van de hoge prestatiedruk die veel jongeren ervaren: “Hoezo kan je nu nog geen huis kopen? Je moet blijkbaar meer geld verdienen en harder werken!”
De realiteit waarin jongeren leven is – ongeacht hun eigen ideeën hierover – namelijk geen pure meritocratie. Inzet is niet volledig bepalend voor je positie op de sociale ladder. De verkenning van het SER jongerenplatform toont dat kansen van jongeren niet gelijk zijn. De sociale achtergrond en het sociale netwerk van jongeren zijn in toenemende mate bepalend voor hun opleidings-, woon- en werkmogelijkheden. Ja, binnen Nederland bestaat veel ruimte om hogerop te klimmen als je hard je best doet, maar nee, niet iedereen begint vanaf een gelijkwaardig startpunt.
De gemiddelde verschuivingen (een latere realisatie van ‘huisje-boompje-beestje) zoals geschetst in de SER-verkenning zijn absoluut interessant, maar ze nemen de aandacht weg van de uitersten onder jongeren. Met aan de ene kant een groep networked jongeren voor wie alles nog steeds bereikbaar is (hoewel ook zij soms langer moeten wachten dan voorheen) en aan de andere kant een groep voor wie sommige volwassen mijlpalen helemaal niet meer bereikbaar zijn. Dat is de groep die de gemiddelde leeftijden voor dat vaste contract en dat eigen huis radicaal omhoogstuwt. Niet omdat ze dit op iets latere leeftijd weten te realiseren, maar omdat ze het helemaal niet meer voor elkaar krijgen. Voor die groep moeten we de alarmbellen luiden.
De SER-verkenning toont ons dat de meest urgente maatschappelijke uitdaging ten aanzien van jongeren ligt in het vergroten van kansengelijkheid. Niet de kansen van jong versus oud, maar van jong versus jong. Jongeren zullen altijd van elkaar verschillen, maar in de ideale situatie zijn die verschillen vrijwillig. Het gevolg van persoonlijke keuzes, niet van de plek waar hun wieg stond of van het schoolniveau waarop ze op 12-jarige leeftijd zijn ingestroomd in het VO. Door te streven naar een gelijkwaardige positie voor alle jongeren in onze netwerksamenleving kunnen we de maatschappelijke positie van jongeren als groep daadwerkelijk verbeteren. En om dat te realiseren zullen we structureel voorbij de gemiddelde cijfers over ‘de jongeren’ moeten kijken.