Op 22 november gaan we weer naar de stembus. Vervroegde Verkiezingen omdat het kabinet is gevallen afgelopen zomer. Veel bekende gezichten zoals Rutte, Kaag en Simons hebben besloten om niet terug te keren in de Tweede Kamer. Met veel zwevende kiezers is één aspect essentieel geworden in de komende politieke strijd: aandacht krijgen. Vooral jongeren die (nog) niet zo lang de politiek volgen of voor het eerst gaan stemmen, moeten op onderzoek uit. Zij oriënteren zich vooral via social media. Hoe profileren politieke partijen zich naar jongeren, op welke platforms zitten ze, en werkt het?
Jonge kiezers
Zo’n 1,6 miljoen jongeren tussen de 18 en 24 jaar (bron: CBS) mogen 22 november gaan stemmen. Dat is zo’n 12 procent van het totaal aantal stemgerechtigden in Nederland (13,1 miljoen). Twee jaar geleden – in maart 2021 – ging 80 procent van deze 18- tot 24-jarigen naar de stembus (bron: NOS). Een flinke stijging ten opzichte van 2017 toen twee op de drie jongeren (67 procent) de moeite nam.
Heel interessant was bij de vorige Verkiezingen achteraf de analyse: van Ipsos: Wat als alleen jonge mensen hadden gestemd? Met als conclusie: dan had het politieke speelveld er anders uitgezien.
Hoe dat nu na 22 november uitpakt is afwachten. Volgens EenVandaag is bijna een kwart van de kiezers nog aan het ‘zweven’ en dat zal voor jongeren zeker niet anders zijn.
Hoe oriënteren jongeren zich op de politiek?
Oriëntatie op de politiek begint vaak bij jezelf informeren (of laten informeren door je ouders) over de actualiteit: wat speelt er in de politieke arena en welke standpunten worden hier uitgewisseld? We weten uit onderzoek dat jongeren minder nieuws consumeren in vergelijking met oudere generaties. Traditionele media spelen steeds minder een rol in hun dagelijks leven. Ze kijken nauwelijks naar het Journaal en lezen bijna geen dagbladen meer. Ze checken met name via nieuwsplatforms en social media wat er in de wereld gebeurt. Bijna de helft – 45 procent – van jongeren (10 tot 25 jaar) raadpleegt social media om zich politiek te oriënteren, blijkt uit onderzoek van het Hot Politics Lab en SYN Lab EUR en 27 procent volgt dagelijks nieuwssites en -apps. En dan is een deel van de jongeren ook nieuwsmijder: 36 procent volgt volgt soms geen nieuws en 7 procent is vaak nieuwsmijder. Ook boeiend: slechts 30 procent van de jongeren tussen de 10 en 25 jaar heeft directe interesse in de Nederlandse politiek.
We schreven eerder een artikel over social mediaplatform BeReal wat inspeelt op de grote behoefte van jongeren aan authenticiteit. Zeker door al het wantrouwen in de overheid zullen jongeren hier ook meer op gaan letten bij hun keuze. Wat we ook zien is dat jongeren steeds vaker op kandidaten lager op de lijst stemmen. De personen zelf worden belangrijker. Initiatieven als Stem op een vrouw en Stem op een jongere proberen dit ook verder te stimuleren. Kortom: naast de partijkeuze speelt de keuze voor de kandidaat ook een rol.
Hoe zetten politieke partijen social media in?
Veel jongeren moeten het dus doen met de informatie die ze te zien krijgen door de algoritmes van de platforms die ze volgen. Politieke partijen doen dan ook flink hun best om jongeren (betaald en organisch) te bereiken via de verschillende kanalen. Direct reageren op kiezers, livestreams, het plaatsen van berichten en het gebruik van influencers of vrijwilligers om content te creëren zijn technieken om meer aandacht te krijgen van de jongere generatie.
Instagram lijkt voor veel partijen de eerste keuze om hun standpunten en kandidaten te presenteren. Logisch aangezien zowel partijen als individuele politici op Instagram een account kunnen maken, waardoor kiezers snel meer te weten kunnen komen over hun voorkeurskandidaten. Daarnaast zorgen Stories ervoor dat informatie snel kan worden gedeeld.
Een ander onder jongeren heel populair platform – TikTok – is minder toegankelijk. Het platform kwam onder vuur omdat het meerdere privacyregels overschreed. Waar rijksambtenaren sinds dit voorjaar het platform niet meer op hun werktelefoon mogen gebruiken, hebben op dit moment zes zittende partijen een actief account: BBB, GL-PvdA, BIJ1, JA21, FvD en DENK. Jesse Klaver zei hierover in maart bij Editie NL: ‘Veel jonge mensen maken er gebruik van. Wij vinden het belangrijk dat zij geïnformeerd worden over de politiek zodat ze erbij betrokken worden.’
Op TikTok delen deze partijen vooral toespraken uit de Tweede Kamer, hun (polariserende) standpunten over verschillende onderwerpen en interviews met en filmpjes over kandidaten. Hoewel TikTok een heel ander platform is dan Instagram gebruiken de partijen beide social media op ongeveer dezelfde manier. De posts op beide platforms missen over het algemeen inhoudelijke diepgang en context: waarom en hoe wil de partij een probleem precies aanpakken of oplossen? Vaak zijn het korte clipjes van bijvoorbeeld stellingen en polariserende uitspraken, meer bedoeld om te polariseren dan om te informeren.
Wat delen kandidaten?
Het gebruik maken van social media tijdens een verkiezingsstrijd heeft twee voornamelijke doelen: aandacht krijgen en gebruikers inzicht geven in de partij, de kandidaten en standpunten. Politici kunnen deze doelen natuurlijk combineren, of een sterke focus leggen op een van de twee.
Hierbij twee voorbeelden van hoe verschillende lijsttrekkers hun Instagram indelen: Pieter Omtzigt van de nieuwe partij Nieuw Sociaal Contract is niet zo actief op Instagram. Gemiddeld post de lijsttrekker 1 à 2 keer per maand. Zijn feed ziet er op dit moment zo uit:
Omtzigt focust zich vooral op het delen van belangrijke delen van zijn toespraken in bijvoorbeeld de Tweede Kamer en plaatst hier verder ook geen tekstuele toelichting of ondertiteling bij. Nu kan je je afvragen of het op die manier toegankelijk is voor jongeren. Maar misschien vinden ze het juist ook authentiek en daardoor betrouwbaar overkomen?
Een voorbeeld van een kandidaat die goed inspeelt op de korte aandachtsspanne en het snelle tempo van jongeren is PVDD-lijsttrekker Esther Ouwehand. Zoals hieronder te zien is, zijn haar posts grotendeels opgemaakt (waarschijnlijk door het marketingteam van de Partij van de Dieren). Zonder op de post te klikken krijg je al een eerste idee waar het over gaat en zie je meteen of het je wel of niet aanspreekt. Wat Ouwehand ook goed doet, zijn verschillende soorten foto’s en video’s, de ene keer in vrijetijdskleding en dan weer formelere kleding. Hiermee laat zij ook de mens achter de politicus zien.
En ook meer persoonlijke verhalen gaan sommige kandidaten niet uit de weg. In deze post van D66 keert Rob Jetten zich bijvoorbeeld tegen homogenezing. Een thema waar hij zeker ook een groot deel van de jonge kiezers mee zal aanspreken.
Online oprechtheid kan bijdragen aan het herbouwen van het vertrouwen in de politiek bij jongeren, zoals hier is onderzocht. Door zich authentiek op te stellen, kunnen politici meer lijken op de‘gewone’ burger. Maar dit brengt ook risico’s met zich mee: als je als té gewoon wordt gezien, zien mensen je misschien – al is het maar onbewust – weer niet als een potentiële minister-president van Nederland.
Heel interessant is in dit licht ook de interviewreeks van @NOS op 3 waarbij twee lijsttrekkers in gesprek gaan met jongeren en jongvolwassenen over politieke thema’s, sowieso maakt NOS veel goede content op dit moment, een andere voorbeeld is “het politiekeID van”. Overigens zien we dit ook steeds meer de afgelopen jaren, mediaplatformen die de jongere doelgroepen beter proberen aan te spreken en te bereiken. Voor politieke partijen en hun kandidaten is dit ook prettig, zo kunnen ze hun “authentieke” verhaal daar ook vertellen.
Spannende uitkomst
Jongeren hebben in het afgelopen decennium veel te maken gehad met valse beloften: studiefinanciering met 0% rente, toename van betaalbare woningen, (meer) bescherming voor huurders, lagere ov-prijzen en verhoging van het minimumloon. Je zou kunnen zeggen: er is reden genoeg voor jongeren om sceptisch naar de politiek en naar politici te kijken of om nog enorm te zweven. Maar het gáát wel ergens over.
Zouden er ook weer verrassend veel jongeren naar de stembus gaan? Zelf hoor ik op dit moment nog bij de zwevende kiezers. Ik hoop vooral dat het nieuwe kabinet de thema’s die jongeren belangrijk vinden deze keer ook echt op de agenda gaat zetten en hen meer gaat betrekken bij de keuzes die de politici gaan maken.
Bronnen
Artikel van Youngworks over consumeren van nieuws
Onderzoek UVA perspectief jongeren op politiek
Authenticity as a Communications Framework in Service of Youth Democratic Mobilization.
Romee, 24 jaar en student Liberal Arts & Sciences en medewerker in de Rechtbank
Waar vind jij informatie over partijen?
Voornamelijk op Instagram. Maar meestal kijk ik ook op de website om het partijprogramma door te lezen. Van de partijen waar ik geïnteresseerd in ben, ben ik ook geabonneerd op de nieuwsbrief. Al lees ik die niet zo vaak.
Als je informatie opzoekt via Instagram, kijk je dan naar een partij of naar de specifieke kandidaten?
Ik kan beide niet echt loskoppelen van elkaar. Wat een politicus zegt, vertegenwoordigt een beetje de hele partij, dus ik kijk naar hun standpunten en naar de persoon.
Als ik ga stemmen dan zoek ik wel de kandidaat op, maar dat is echt net een paar dagen vóór het stemmen. Ik kijk dan wie mij aanspreekt en wie het heeft over onderwerpen die ik belangrijk vind. Voornamelijk kijk ik naar wat de lijsttrekkers zeggen, die zijn toch het meeste in beeld. Zij weerspiegelen heel erg waar de partij heen gaat.
Wat voor dingen spreken jou aan op social media? Posts met politieke inhoud bijvoorbeeld of toch iets persoonlijks wat een kandidaat post?
Nu heb je op Instagram op @nosop3 een online serie waar ze alle lijsttrekkers langsgaan door met jongeren in gesprek te gaan en hen heel erg persoonlijk in het licht te zetten. Dan vragen ze dingen als ‘Ajax of VVD?’ en dan maken ze daar een grapje over. Ze willen het over laten komen alsof het ‘ook mensen’ zijn maar tegelijk komt het charismatisch over. Ik vind persoonlijke kanten laten zien altijd een beetje onzin. Politici willen graag een beeld creëren waardoor mensen eerder denken dat ze relateerbaar zijn en dat ze er dus ook voor hen zullen zijn. Maar dat hoeft natuurlijk niet zo te zijn. Veel politici zeggen het ene, maar doen het andere. Dan vind ik het jammer dat ze zich bezighouden met hoe ze overkomen in plaats van inhoudelijke onderwerpen te bespreken.
Wat vind jij belangrijk aan hoe partijen en kandidaten zich opstellen op social media? Vind je dat ze van alles moeten kunnen delen?
De persoonlijke kant maakt mij niet heel veel uit. Je weet al wat de waarden zijn van een bepaalde politicus door de partij, dus dan hoef ik niet te weten wat ze thuis aan het doen zijn. Ik vind normen en waarden al erg persoonlijk. Als je politicus bent, is dat voor mij het meest persoonlijke wat je aan mij kan geven: jouw standpunten over het leven en andere mensen.
Bij politici die ik leuk vind vind ik hun persoonlijke leven ook niet boeiend. Ik zoek ze op en volg ze voornamelijk voor hun standpunten en de politiek en niet voor een inkijkje in hun leven. Bij degene die ik minder leuk vind heb ik al snel een gedachtegang als ik ze bijvoorbeeld chill op de bank zie liggen van: ‘Hoe kan jij dat doen wetende dat jij een bepaalde macht hebt over mensen in dit land en jouw beloftes niet hebt waargemaakt?’
Speelt leeftijd een rol in hoe jij kandidaten op social media ziet?
Ik denk dat het wel wat natuurlijker overkomt als iemand jonger is. Jongere politici zijn met social media opgegroeid en weten veel beter hoe je kan navigeren op verschillende platformen en hoe je niet nep kan overkomen. Alles daarboven is voor mij een beetje nep. Ik verwacht sowieso dat er een social media strategist of iemand anders zit die hen vertelt wat ze moeten posten.
Meer over jongeren
Al sinds 1999 werkt Youngworks met een kernteam van onderzoekers, adviseurs en trainers; en met een uitgebreid netwerk, van wetenschappers tot designers aan verschillende vraagstukken rondom jongeren (en hun toekomst). We schrijven regelmatig blogs en longreads, bekijk hier onze blogs. Ook is onze kennis gebundeld in verschillende boeken. Bekijk hier ons aanbod.
Wil jij je met collega’s verdiepen in dit onderwerp? Of wil je verkennen wat dit betekent voor jullie organisatie? Neem dan contact met ons op.