We zeggen vaak dingen met de beste bedoelingen: uit bezorgdheid, frustratie, vriendelijkheid, liefde, of omdat we het moeilijk vinden om onze eigen grenzen aan te geven. Zeker als het om jongeren gaat die we willen motiveren of beschermen. Soms sluipt er dan iets in onze communicatie wat niet altijd de bedoeling is, namelijk schuldgevoel. Guilt-tripping wordt dit ook wel genoemd. Maar wat doet dit eigenlijk met de ander? En hoe kun je op een eerlijkere en gezondere manier communiceren?
“Het werkt op je schuldgevoel, dus je hebt het idee dat je iets goed te maken hebt.” – Jongedame 21 jaar
Misschien herken je ze wel: zinnen als “Ik had echt meer van je verwacht” of “Je stelt me teleur, je kunt zoveel beter”, lijken misschien onschuldig, maar kunnen een diepe indruk achterlaten, zeker bij jongeren. Dit fenomeen heet guilt-tripping: iemand een schuldgevoel aanpraten, meestal om diens gedachten of toekomstig gedrag te beïnvloeden. Dit kan zowel bewust als onbewust gebeuren.
Maar wat is guilt-tripping dan precies?
Guilt-tripping is een vorm van emotionele druk of zelfs manipulatie. De bedoeling is niet om iemand direct te kwetsen, maar om de ander een verantwoordelijkheidsgevoel te geven voor jouw eigen emoties. Het gebeurt daarom vaak met een subtiele of passief-agressieve opmerking.
Om je een beter idee te geven van guilt-tripping geven we twee fictieve, maar ook herkenbare voorbeelden.
Op de werkvloer
“Ik geef je altijd extra werk om je te helpen groeien, maar je lijkt er nauwelijks moeite voor te doen.”
In deze zin leg je jouw teleurstelling neer bij de jongere, wat kan leiden tot demotivatie en weerstand.
“Het voelt dan alsof het mijn verantwoordelijkheid is en dat ik het dan niet goed doe, terwijl het is niet alsof zij het wel doet.” – Jongedame 22 jaar
In het onderwijs
“Ik heb zo vaak uitgelegd wat er van je verwacht wordt, maar je luistert nooit.”
In deze zin leg je de oorzaak voor miscommunicatie neer bij de leerling en kan dat het gevoel geven dat hij of zij tekortschiet. Dat werkt ontmoedigend.
Guilt-tripping en het effect op jongeren
Jongeren bevinden zich in een levensfase waarin erkenning, autonomie en veiligheid cruciaal zijn. Schuldgevoel raakt direct aan hun zelfbeeld.
Waar schuld soms bedoeld is om te verbinden (“ik geef om jou”), kan het juist het tegenovergestelde effect hebben: de jongere trekt zich terug of voelt zich overvraagd.
Het gebeurt niet uit kwade intenties, maar juist uit betrokkenheid. We willen dat het goed gaat met jongeren. Juist daarom is het waardevol om bewust te zijn van de woorden die we gebruiken. Want tussen zorg en druk ligt soms maar één zin verschil.
Door open te communiceren over je eigen gevoelens en verwachtingen creëer je ruimte voor gesprek, en dat is precies waar jongeren het meest van groeien.
Wat kun je beter doen? (Hoe ga je ermee om?)
Om te voorkomen dat je iemand gaat guilt-trippen, kun je het beste je gevoel benoemen, maar de verantwoordelijkheid bij jezelf houden. Zo blijf je betrokken, maar laat je ook ruimte. In dit artikel vind je meer tips over communicatie met jongeren.
Door bewust te communiceren met duidelijke grenzen, maar zonder emotionele druk, help je jongeren om hun eigen verantwoordelijkheid te leren nemen, zónder dat het hun eigenwaarde aantast. Door bewust woorden te kiezen die niet sturen op schuld, maar op begrip, helpen we jongeren juist op een gezondere manier verantwoordelijkheid te nemen.
“Als je gewoon zegt tegen me wat je voelt, luister ik veel beter, dan voel ik me serieus genomen in plaats van schuldig.” – Jongeman, 19 jaar
In het onderwijs
De guilt-trip reactie (onbedoeld, maar herkenbaar)
“Echt jammer dat je weer zit te kletsen. Ik probeer hier mijn best te doen voor jullie, maar zo werkt het natuurlijk niet.”
De intentie: je grenzen stellen en laten merken dat het gedrag storend is.
De uitwerking: de leerling voelt vooral schuld en afwijzing, en niet de motivatie om zijn gedrag te veranderen.
De bewuste, open reactie
“Ik merk dat ik afgeleid raak door het praten. Wat heb jij nodig om weer goed mee te doen?”
Wat er gebeurt:
- Je blijft bij je eigen gevoel en observatie.
- Je nodigt de jongere uit tot verantwoordelijkheid zonder een schuldgevoel.
Op de werkvloer
De guilt-trip reactie (onbedoeld, maar herkenbaar)
““Zou jij dit klusje even kunnen oppakken? Ik heb het al zó druk, en jij bent altijd zo behulpzaam.”
De intentie: je probeert waardering te tonen, en hoopt dat de jongere de klus daardoor sneller aanneemt.
De uitwerking: de jongere voelt zich moreel verplicht om ‘ja’ te zeggen, niet omdat hij of zij wil helpen, maar om de leidinggevende niet teleur te stellen.
De bewuste, open reactie
“Ik merk dat ik tijd tekortkom om dit nog vandaag te doen. Zou jij kunnen kijken of je ruimte hebt om het over te nemen?”
Wat er gebeurt:
- Je benoemt je eigen situatie eerlijk en concreet.
- Je laat de ander vrij om wel of niet te helpen.
- Je vraagt vanuit samenwerking, niet vanuit druk of schuld.
De onderliggende houding
Als professional stel je jezelf niet op als teleurgestelde collega of docent, maar als nieuwsgierige gesprekspartner.
Je vraagt jezelf af:
“Wat wil ik dat de ander hoort, en wat wil ik dat diegene voelt?”
En als het antwoord is: gezien, serieus genomen, gemotiveerd, dan volgt de toon vaak vanzelf.
Effectieve communicatie met jongeren vraagt om veel bewustzijn, empathie en respect. Door schuldgevoel te vermijden en in plaats daarvan open je eigen gevoel te delen, creëer je een veilige ruimte waarin jongeren zich gezien en gehoord voelen. Dit versterkt hun motivatie en zelfvertrouwen om verantwoordelijkheid te nemen voor hun eigen handelen. Zo help je hen niet alleen groeien, maar bouw je ook aan een vertrouwensband die echt het verschil maakt.
Meer over jongeren?
Al sinds 1999 werkt Youngworks met een team van onderzoekers, adviseurs en trainers; en met een uitgebreid netwerk, van wetenschappers tot designers aan verschillende vraagstukken rondom jongeren (en hun toekomst). We schrijven regelmatig blogs en longreads, bekijk hier onze blogs. Ook is onze kennis gebundeld in verschillende boeken en (online) trainingen.
Wil jij je met collega’s verdiepen in jongeren? Neem dan zeker contact met ons op.