Leerlingen betrekken bij onderwijsvernieuwing

“Geweldig om mee te maken hoe een groep leerlingen elkaar versterkt en wat ze samen aan inzichten en ideeën voortbrengen. De sessies met de leerlingen zijn nuttig en een feestje om aan deel te nemen.” – Jeroen Bron, programmamanager

Aanleiding

SLO –het landelijke expertisecentrum voor het curriculum – heeft van het Ministerie van OCW de opdracht gekregen om in samenwerking met de onderwijssector de examenprogramma’s van het voortgezet onderwijs (vmbo, havo, vwo) te actualiseren.

Binnen verschillende vakvernieuwingscommissies (VVC’s) heeft SLO conceptexamenprogramma’s uitgewerkt voor (clusters van) vakken. In die commissies denken leraren, vakexperts en curriculumexperts mee over conceptexamenprogramma’s per vak.

Bij de ontwikkeling van deze nieuwe examenprogramma’s wil SLO ook leerlingen betrekken, en zo hun stem en zienswijze een plek geven in het proces. Hiervoor heeft SLO Youngworks ingeschakeld.

Vraag

Voer een traject uit waarin bovenbouwleerlingen uit het vmbo, havo en vwo een actieve inbreng hebben bij de vakvernieuwingscommissies (VVC’s).

Aanpak van het traject

We organiseerden in totaal vier leerlingendagen, waarbij steeds tientallen leerlingen uit het hele land kwamen meedenken over de plannen.

In februari 2024 hebben we twee leerlingendagen georganiseerd om met leerlingen te praten over Nederlands, moderne vreemde talen, klassieke talen (gymnasium) en maatschappijleer. In juni 2024 volgden de wiskundevakken. In september 2024 vond de laatste dag plaats over de vakken biologie, scheikunde, natuurkunde, O&O en NLT.

De leerlingen hebben we geworven via oproepen op social media, in samenwerking met LAKS en SLO. Hier kwam breed respons op, zodat we steeds een mooie selectie konden maken van leerlingen van verschillende scholen, regio’s en achtergronden.

Tijdens de leerlingendag werkten we bij elk vak met een vaste opbouw van het programma. Na een introductie met een kennismakingsspel gingen we in subgroepjes van 5-7 leerlingen uiteen. Daar haalden we eerst spontane ideeën op: hoe denken leerlingen over dit vak? Wat vinden ze er nuttig aan, wat minder? Welke verbeterpunten zien zij als ze nadenken over de toekomst van dit vak?

Vervolgens presenteerden leden uit de vakvernieuwingscommissie bondig een aantal concrete voorstellen, waar de leerlingen feedback op mochten geven. Alle output verwerkten we na afloop in een rapportage.

Inzicht

Per vak hebben we een deelrapportage opgeleverd waarin de spontane ideeën en de reacties op de plannen van de commissies verwoord zijn. Overkoepelend vielen de volgende zaken op:

• Leerlingen willen graag meer relatie met de actualiteit terugzien in de lesstof. Bij alle vakken zien we terug dat leerlingen graag leren aan de hand van actuele thema’s die hen ook meer leren over de wereld van nu. Denk aan voorbeelden uit actuele nieuwsmedia en verdieping op onderwerpen waar veel discussie over is. Deze actualiteit missen zij nu vaak, door onder meer verouderde lesboeken of doordat docenten deze rol niet oppakken. Leerlingen reageerden dan ook positief op vernieuwingen waarin ruimte is voor maatschappelijke discussies en vraagstukken die linken aan het vak. Denk bij biologie bijvoorbeeld aan een debat in de klas over dierproeven, of een onderwerp als energievoorziening bij scheikunde.
• Toepassing op het dagelijks leven maakt lesstof voor leerlingen nuttiger en begrijpelijker. Op de vraag wat het vak nuttig maakt voor leerlingen, noemen zij vaak voorbeelden die dicht bij hen staan. Zoals een vreemde taal spreken op vakantie, je kunnen handhaven in een Engelstalige opleiding (moderne vreemde talen) verzorgingsproducten uitkiezen (scheikunde), eigen apparaten kunnen repareren (natuurkunde, O&O) of een keuze maken voor een vaccinatie (biologie). Veel vernieuwingen lijken in te spelen op deze behoefte aan praktijkopdrachten en relevante en alledaagse voorbeelden. Zo wordt het vak voor hen nuttiger en begrijpelijker.
• Leerlingen omarmen digitalisering sneller dan de school het kan bijbenen. Bij reflecties over de toekomst van het vak ging het gesprek veel over AI. De recente introductie van AI-programma’s als ChatGPT hebben leerlingen snel omarmd. Via social media en via via leren ze snel over de voordelen en ervaren ze dat het onderwijs achterloopt in de ontwikkelingen. Leerlingen benoemen dat het naïef is om AI te weren in de school en dat ze juist willen leren hoe AI hen kan helpen bij hun onderwijsprestaties en vaardigheden. Denk bijvoorbeeld aan het leren coderen in samenwerking met AI. Tegelijk willen ze ook graag weerbaarder worden tegen risico’s als manipulatie en fake news.
• Duurzaamheid als thema maakt lesstof relevant en levendig.
  Leerlingen zijn enthousiast over het thema duurzaamheid: dit thema maakt de lesstof concreet, relevant en actueel. Het innovatieve en soms praktische karakter van dit onderwerp spreekt aan. Vernieuwingen gericht op deze thema’s sluiten daarom goed aan bij de behoeften van leerlingen, zoals discussiëren over auto’s op waterstof bij natuurkunde, of het werken aan vraagstukken gelinkt aan de Sustainable Development Goals bij O&O. Leerlingen zijn echter wel bang voor herhaling en verveling wanneer dit thema bij te veel verschillende vakken op dezelfde manier terugkomt.

De onderzoeker over dit traject

Ruby de Nijs over dit traject:

“De leerlingendagen waren een succes: het is tof dat we zo’n groot aantal en diversiteit aan leerlingen hebben kunnen spreken over zo’n belangrijk thema als onderwijs. Hoewel jongeren soms schuchter binnenkomen op zo’n leerlingendag, merk je al snel: ze hebben een duidelijke, waardevolle mening over wat ze wel en niet belangrijk vinden in de inhoud van onderwijs. Onderwijs is immers onderdeel van hun dagelijkse realiteit. Juist daarom is het een uitdaging om de vernieuwingen te bespreken op een concreet niveau met voorbeelden die ze in de les kunnen tegenkomen, en niet te blijven hangen in abstracte eindtermen. Daarin hebben we heel fijn kunnen samenwerken met de vakvernieuwingscommissies.”

Resultaat

Voor elk vak hebben we een deelrapportage geschreven met de belangrijkste uitkomsten en adviezen. Deze zijn meegenomen in het traject van elke commissie. Houd de website van SLO in de gaten, mochten zij de resultaten publiceren dan worden zij daar gepubliceerd.

Meer weten?

Wil je meer weten over de vernieuwingen van de examenprogramma’s? Hier vind je alle informatie: Actualisatie examenprogramma’s | SLO.

SLO heeft voor het basisonderwijs tools ontwikkeld om leerlingen te betrekken bij de vraag wat van waarde is om te leren op school. Meer info over deze tools vind je hier: Student voice – SLO.

Wil je weten hoe we ook jouw organisatie kunnen ondersteunen met bijvoorbeeld onderzoek? Neem contact met ons op.