Bijna twee jaar verder: hoe zit dat nu met het smartphoneverbod op scholen?

Sinds het begin van schooljaar 2024 zijn basis- en middelbare scholen wettelijk verplicht om een smartphoneverbod te handhaven (zie ook het artikel dat Yvonne hierover schreef). Maar hoe ziet zo’n telefoonverbod er nou precies uit en werkt het inmiddels ook? En hoe kijken leerlingen hier zelf naar?

Dit artikel is deels gebaseerd op mijn scriptie, geschreven in het kader van mijn opleiding Youth Development and Social Change aan de Universiteit Utrecht. In dit onderzoek stond de volgende hoofdvraag centraal: “Hoe kijken jongeren naar het telefoonverbod en verschilt hun attitude voor een geheel verbod in vergelijking met een deelverbod?”.

Hiervoor heb ik enquêtes geanalyseerd, wat resulteerde in een kwantitatieve analyse van hun ervaringen en perspectieven. Hoewel de scriptie (nog) niet gepubliceerd is, heb ik de inzichten uit dit onderzoek voor jullie uitgewerkt in dit artikel.

Wat houdt het telefoonverbod precies in?

Het telefoonverbod is sinds1 januari 2024 van kracht op middelbare scholen en wordt vanaf het nieuwe schooljaar (2024-2025) ook uitgebreid naar basisscholen en het (voortgezet) speciaal (basis)onderwijs. Hoe een school dit verder regelt is aan de school zelf. Wettelijk gezien is de mobiele telefoon in ieder geval in het klaslokaal verboden, maar buiten de klas zijn scholen vrij om te kiezen waar de telefoon wel en niet zichtbaar mag zijn.

Over het algemeen zien we dat scholen het op twee manieren invullen: een volledig verbod waarbij de telefoon in het kluisje moet blijven voor de hele dag, of een half verbod waarbij de telefoon alleen niet het klaslokaal in mag (of in een telefoonzak moet). Iets minder dan de helft van de scholen in Nederland heeft zo’n volledig verbod (Eén maand na het mobieltjesverbod op scholen: ‘Ik schrik haast als ik een telefoon zie’).

Waarom een telefoonverbod?

Het gebruik van smartphones, laptops en tablets tijdens de les heeft volgens diverse onderzoeken een negatief effect op leerprestaties volgens kennisrotonde, een bron die de overheid ook gebruikt heeft als basis voor de nieuwe wet. Leerlingen worden eerder afgeleid en kunnen zich slechter concentreren doordat de telefoon constant aandacht opeist. Daar komen de vele zorgen bij over de invloed van social media op de mentale gezondheid; denk aan cyberbullying en verminderde sociale connecties tussen jongeren.

Diverse wetenschappers zoals Loes Pouwels (Radboud Universiteit) zeggen al langer dat de smartphone negatieve effecten heeft en daarom besloot de overheid vorig jaar het mobiele telefoonverbod in te stellen op middelbare scholen.

Inmiddels zijn we stappen verder en overweegt de overheid om de regelgeving nog verder aan te scherpen door op alle scholen een volledig verbod in te voeren. Daarnaast wil de overheid social media onder de 15 jaar volledig verbieden.

 

Dit bericht op Instagram bekijken

 

Een bericht gedeeld door NOS Stories (@nosstories)

Wat zijn de voordelen van zo’n verbod?

Inmiddels zien we eerste effecten van het mobiele telefoonverbod:

• Leraren zien dat jongeren socialer worden en dat de sfeer op school verbeterdt. Zij merken op dat jongeren meer met elkaar praten tijdens de pauzes en zien ook een verbetering in concentratie.
• Niet alleen leraren; ook ouders zijn positief en zien dat hun kinderen zich socialer gedragen. Waar ouders eerst kritisch waren over het verbod omdat zij zelf geen contact zouden kunnen leggen met hun kinderen, gaven zij al na drie maanden een hoger cijfer aan de maatregel. Zij zien bovendien dat kinderen zich ook thuis socialer gedragen en makkelijker contacten maken.
• Jongeren ervaren zelf ook voordelen volgens onderzoek van de Radbout Universiteit Nijmegen. Zo praten jongeren meer met hun vrienden en klasgenoten sinds de invoering van het verbod. 40% zegt zelfs dat de pauzes gezelliger zijn geworden doordat er meer wordt gepraat.

Zijn er dan ook nadelen?

Naast bovengenoemde voordelen zijn er ook nadelen, voornamelijk op scholen met een volledig verbod. De nadelen die jongeren nu ervaren zijn:

• Door de digitalisering van roosters en cijfers communiceren scholen nu veelal via online platformen met leerlingen. Door het telefoonverbod kunnen leerlingen niet meer tussen door hun rooster raadplegen of cijfers checken. Hun ouders zien de cijfers nu vaak eerder dan de leerlingen zelf.
• Leerlingen vinden het vervelend dat ze niet meer met ouders, werkgevers en andere sociale contacten buiten school kunnen communiceren.
• Daarnaast is het weghalen van de telefoon voor sommige jongeren zelfs een bron van angst. Dit fenomeen wordt ook wel ‘nomophobia’ genoemd, wat betekent dat iemand niet zonder telefoon kan leven en enorme stress of angst ervaart wanneer deze niet beschikbaar is.
• Daar komt nog bij dat social minder vaaridige leerlingen, die zich voorheen konden terugtrekken door op hun telefoon te gaan, nu nog meer moeite hebben met sociale interacties (zie ook: Smartphoneverbod scholen: meer gezelligheid, minder pestgedrag, maar veel praktische problemen | de Volkskrant)
• Voor veel leerlingen heeft hun telefoon, en voornamelijk de social media die ze er raadplegen, ook een belangrijke functie; namelijk identiteitsontwikkeling. Zeker gemarginaliseerde groepen zoals de LHBTIQ+ community hebben veel baat bij social media en de contacten die zij daarmee leggen. Soms is het moeilijk voor deze groep om in real life gelijkgestemden te vinden, iets wat op social media veel makkelijker gaat.

Een paar cijfers op een rijtje:

• 27 procent van de ondervraagde ouders benoemt dat hun kind zich door dit verbod beter kan concentreren in de klas (IOuders positiever over mobieltjes verbod, NJI).
• 45 procent van de kinderen staat achter het mobieltjesverbod in de klas (leerling voor en nadelen bij mobielverbod, NJI).
• 64 procent van de leerlingen heeft er last van dat zij Magister of hun rooster niet meer kunnen bekijken op hun telefoons
• (leerling voor en nadelen bij mobielverbod, NJI).
• De pauzes zijn volgens 40 procent van de leerlingen gezelliger, maar 37 procent geeft ook aan de pauzes fijner te vinden met een mobiele telefoon (Smartphoneverbod scholen: meer gezelligheid, minder pestgedrag, maar veel praktische problemen, de Volkskrant en  mobiel uit de klas heeft positieve effecten, maar ook nadelen, Radboud).
• Leerlingen geven het nieuwe verbod slechts een 4,8 als cijfer (mobiel uit de klas heeft positieve effecten, maar ook nadelen, Radboud).

Is het telefoonverbod effectief?

De overheid heeft recent aangekondigd dat het de telefoonwet wil verscherpen en scholen wil verplichten tot een volldig verbod in het hele schoolgebouw (Kamermeerderheid wil mobieltjes weren uit héle school, ook tijdens pauzes). Dit omdat het verbod nu onvoldoende werkt: jongeren stoppen hun mobieltje bijvoorbeeld in hun tas in plaats van in de kluis. Of ze vinden andere manieren om alsnog gebruik te maken van social media, via laptops en smartwatches. Zeker op scholen met een gedeeltelijk verbod in het klaslokaal lijkt de maatregel weinig effect te hebben. Bovendien lijken jongeren op scholen met een volledig verbod positiever te zijn over het telefoonverbod. In mijn onderzoek vond ik ook dat consistentie van regels bijdraagt aan een fijnere sfeer en minder onduidelijkheid.

 

Dit bericht op Instagram bekijken

 

Een bericht gedeeld door NOS Stories (@nosstories)

D66 heeft aangekondigd de richtlijnen voor telefoongebruik te willen uitbreiden. Maar dan zijn er eerst nog verkiezingen. Of de mobiele telefoon straks echt overal op scholen is verboden, dat zal de tijd uitwijzen…

Wat vinden jongeren zelf?

Een interview met Daan (14, 3vwo) en Fien (15, 4vwo).

1. Hoe ziet het telefoonverbod bij jou op school eruit?

Daan: De telefoon mag niet mee de les in en mag ook niet gebruikt worden in de pauzes. Het moet dus in de kluis óf je laat je telefoon thuis.

Fien: Wij mogen op school onze telefoon de hele dag niet bij ons hebben. Er wordt altijd gezegd: ‘Telefoon thuis of in de kluis’. Je mag hem niet bij je hebben, niet in de kluisjes niet in de kantine… Eigenlijk gewoon helemaal nergens.

2. Hoe controleert school of leerlingen zich eraan houden? Zijn er bijvoorbeeld ook straffen?

Daan: De regels van het verbod worden amper gevolgd. Veel mensen hebben de telefoon in hun broekzak of rugtas. Als je telefoon tijdens de les zichtbaar is en de docent ziet dat, dan wordt je telefoon voor de rest van het lesuur ingenomen.

Fien: Als je wordt gezien met je telefoon wordt hij ingenomen. Dan moet je hem helemaal aan het einde van de dag ophalen, wanneer de school dicht gaat. Aan het begin van het schooljaar lette school iets strenger op. Dus dan moest je elke ochtend je tas laten zien om te checken dat je je telefoon niet bij je had. Nu wordt hij alleen afgepakt als je er echt mee gezien wordt.

3. Wat vind je van het telefoonverbod in het algemeen?

Daan: Ik zie het nut er niet van in. Mensen zitten een stuk minder op hun telefoon maar gebruiken nu gewoon de laptop, waar je ook allemaal spellen en sociale media op kan downloaden.

Fien: Aan de ene kant vind ik het iets goeds. Als ik namelijk rondliep in de pauzes zag ik veel leerlingen op hun telefoon zitten in plaats van met elkaar te praten. Aan de andere kant vind ik het veel te overdreven. Ik snap dat ze ons socialer willen maken in de pauzes, maar dit heeft geen nut. Nu gaan mensen steeds stiekem in de kluisjes of in de wc hun telefoon erbij pakken.

4. Welke voordelen ervaar je? Denk aan betere concentratie, meer kletsen met klasgenoten, of je meer verbonden voelen met vrienden.

Daan: Eerlijk gezegd ervaar ik geen voordelen.

Fien: Ik merk zelf niet zo veel verschil. Het enige verschil wat ik wel merk is dat ik nu vaker in de pauzes een rondje ga lopen, omdat je voor je gevoel minder te doen hebt. Maar dit deed ik vóór het telefoonverbod ook al best veel.

5. Welke nadelen ervaar je?

Daan: Je kan niet even snel je rooster checken, dat is onhandig.

Fien: Mijn grootste nadeel is toch wel echt het rooster. Ik heb nog nooit zo vaak in een jaar gehad dat ik te laat kwam omdat ik bijvoorbeeld niet wist waar ik heen moest, of dat ik bij het verkeerde lokaal stond te wachten. Dit is wel echt een groot gedoe.

6. Binnenkort wil de overheid dat alle scholen een volledig verbod krijgen. Wat vind jij daarvan?

Daan: Afhankelijk van de regels van de school zelf. Als de laptops nog steeds toegankelijk zijn, maakt het niks uit. Maar als daar ook regels voor komen zorgt het er wel voor dat mensen sneller in contact komen.

Fien: Het idee is natuurlijk goed, maar nu gaat het juist op een stiekeme manier gebeuren. Mensen gaan dan op de wc hun TikToks bekijken of juist een rondje lopen zodat ze hun telefoon erbij kunnen pakken.

7. Als je zelf zou mogen kiezen hoe het verbod eruitziet, hoe zou je het dan inrichten?

Daan: Ik vind dat het in de les afhankelijk is van hoe je docent daarin staat. En dat je in de pauzes gewoon op je telefoon of laptop moet kunnen, want dat is in principe gewoon vrije tijd.

Fien: Ik denk wel ongeveer op dezelfde manier zoals nu. Maar ze zeiden aan het begin van het jaar tegen ons dat we een alternatief zouden krijgen, zodat je op beeldschermen in de school je rooster zou kunnen checken. Dit is niet gebeurd. Dat maakt het voor ons alleen maar moeilijker.

Meer over jongeren?

Al sinds 1999 werkt Youngworks met een team van onderzoekers, adviseurs en trainers; en met een uitgebreid netwerk, van wetenschappers tot designers aan verschillende vraagstukken rondom jongeren (en hun toekomst). We schrijven regelmatig blogs en longreads, bekijk hier onze blogs. Ook is onze kennis gebundeld in verschillende boeken en (online) trainingen.

Wil jij je met collega’s verdiepen in jongeren? Neem dan zeker contact met ons op.