Begin 2024 trad vrij geruisloos nieuwe regelgeving in werking die het leven van jongeren behoorlijk beïnvloedt: het telefoonverbod op middelbare scholen, basisscholen en speciaal onderwijs. Wat was eigenlijk de aanleiding? En hoe vergaat het de leerlingen en docenten nu, enkele maanden na invoering?
Vorig jaar rond deze tijd vroeg het online leerplatform WRTS 3.025 middelbare scholieren hoe zij dachten over het smartphoneverbod.[1] 80% van de leerlingen was toen tegen een smartphoneverbod. De leerlingen gaven aan de mobiel ook voor onderwijs te gebruiken:
- Bijna tweederde van de leerlingen zoekt er regelmatig informatie mee op voor een opdracht (61%) of om het rooster te bekijken (62%).
- Bijna de helft (47%) zet het mobieltje soms in tijdens de les, bijvoorbeeld bij een Kahoot-quiz.
Maar het ‘digitale zakmes’ zorgt met zijn vele functies natuurlijk ook voor afleiding in de klas:
- Bijna de helft van de leerlingen (48%) gebruikt de telefoon soms tot vaak om tijdens de les sociale media te bekijken.
- Meer dan de helft (53%) is onder lestijd aan het appen.
Een goede illustratie van het puberbrein dat nog moeite heeft met overzicht houden en met zichzelf in toom houden.
Voor docenten voelde het jarenlang als een ‘uphill battle’: het is een zware kluif om les te geven aan leerlingen die ondertussen ook hun tijdlijn checken of zelf content delen. In een onderzoek in 2017 zei maar liefst 92% van de 1.318 ondervraagde docenten negatieve gevolgen te ervaren van smartphones op de schoolprestaties van jongeren.[2] In de top drie van bezwaren: slechtere concentratie (77%), te weinig nachtrust (68%), huiswerk niet op tijd af (42%).
Jarenlang zagen we op scholen compromissen en interventies als telefoonhotels in de klas, een stoffen zak waar leerlingen hun mobiel in konden stoppen. Een enkele school durfde eigenhandig een verbod aan, zoals op het Alfrink College in Deurne waar RTL Nieuws in 2022 een reportage over maakte.[3] En hoewel ‘balen’ het eerste woord is dat bij de Deurnese leerlingen opkwam, benoemde één leerling ook gelijk: ‘In de pauze kan je ook meer contact leggen met anderen in plaats van de hele tijd appen.’
Waarom een telefoonverbod?
De politiek ging in 2023 overstag en voerde een verbod op het gebruik van mobiele telefoons in de klas in. Politici werden hiertoe aangespoord door studies die consistent – over meerdere jaren en met inachtneming van allerlei achtergrondkenmerken – aantoonden: Hoe meer ICT-gebruik op een school, des te slechter de schoolprestaties.[4] Want veel leerprocessen kun je met digitale middelen doen, maar óók zonder. Een slechte docent wordt niet opeens een goede didacticus als hij leerlingen met de computer laat werken. En… het is nog altijd hetzelfde (puber)brein dat de kennis moet verwerven.
Daarbij geldt bovendien wat sociologen het Mattheus-effect noemen: het negatieve verband tussen ICT-gebruik op school en leerprestaties heeft met name gevolgen voor de groep die al meer moeite heeft met leren. In het licht van kansengelijkheid en dalende leerprestaties belangrijke uitkomsten. Waar politici vaak terughoudend zijn om in te grijpen in de dagelijkse schoolpraktijk, ontstond nu ineens een Kamermeerderheid voor een smartphone-verbod.
@nosstories Er zijn nog wel een paar uitzonderingen📵. Als een telefoon gebruikt wordt in de les, is-ie wel toegestaan. Bijvoorbeeld in een les over mediawijsheid. En leerlingen die afhankelijk zijn van hun telefoon mogen deze wel gebruiken. Bijvoorbeeld om medische redenen of door een beperking📱. #school #telefoonverbod #NOSstories ♬ origineel geluid – NOS Stories
Eerste bevindingen telefoonverbod
We zijn nu zes maanden verder en na de zomervakantie gaat het verbod ook gelden op basisscholen en scholen voortgezet speciaal onderwijs. Interessant zijn daarom de eerste bevindingen van de Radboud Universiteit die op twee vo-scholen een voor- en nameting hield onder leerlingen, ouders en leerkrachten.[5]
Interessant vind ik vooral hoe de leerlingen nu naar het smartphoneverbod kijken. Waar ouders en leerkrachten het nieuwe beleid gemiddeld met een 8,4 en 8,3 beoordeelden, gaven leerlingen het beleid een schamele 4,8. De tieners van nu zijn immers digital natives, ze zijn opgegroeid met de vanzelfsprekendheid van continue bereikbaarheid. Overal waar ze komen vragen ze als eerste de wifi-code. 166 minuten besteden jongeren alleen al aan hun social media (link). Voor het eerst in hun leven krijgen ze te maken met een abrupte beperking in die digitale verbondenheid. Dat dit ingrijpt in hun autonomie is wel voelbaar in de reacties van leerlingen. Het deed me denken aan reacties van jongeren toen tien jaar geleden NIX18 werd ingevoerd: oneerlijk, overdreven. Natúúrlijk voelt deze groep leerlingen zich beknot in hun vrijheid.
Maar mondjesmaat benoemen de leerlingen ook positieve effecten. Zo’n 15% zegt een beetje of veel beter op te letten in de les. 46% vindt dit overigens niet. Wordt het gezelliger in de les? Ook hier zijn de reacties gemengd. 40% vindt van wel, maar eveneens 40% vindt van niet. Iedereen ervaart dat er meer ruimte is voor onderling contact: leerlingen praten meer met elkaar, bewegen meer en er zijn ook meer opstootjes.
Maar interessant vind ik dat leerlingen en ouders ook nadelen noemen van die toename in reallife interacties. Want leerlingen met beperktere sociale vaardigheden vinden het verplichte socializen juist lastig. Voor hen vormt de mobiel juist een ‘ontprikkelmoment’; zij kunnen zich juist even terugtrekken. En er zijn ook leerlingen die vooral online sociale contacten aangaan. Wat positief is voor de één kortom, kan negatief uitwerken voor de ander. Dit zagen we ook in de coronapandemie: waar de meeste jongeren school als ontmoetingsplek misten, gedijden sommige leerlingen juist goed bij het online onderwijs.
Tegen de stroom in
Het smartphoneverbod vind ik vooral zo interessant omdat het botst met de tijdgeest. Digitalisering dringt door in alle domeinen van ons leven. Sinds de introductie van de mobiele telefoon hoor je vaak over mogelijke schadelijke gevolgen voor opgroeiende kinderen en jongeren. Hoewel de wetenschap laat zien dat de gevolgen van social media en telefoongebruik best genuanceerd liggen, overheersen bij velen de zorgen. We verleiden jonge mensen om hun aandacht te delen met apps en notificaties van big tech-bedrijven en de digitale tijdsbesteding van jongeren neemt steeds verder toe. Dit smartphoneverbod gaat hier nu tegenin, waardoor leerlingen – ook best leerzaam – te maken krijgen met een vorm van begrenzing.
Zou er nu een nieuwe norm ontstaan? Jongeren die volgend jaar op de brugklas starten weten niet beter dan dat het mobieltje de kluis in gaat en dat je in de pauze kletst en tafeltennist met elkaar. En wat gaat dit doen met hun online gedrag in de vrije tijd, als ze huiswerk maken of met vrienden hangen? Hopelijk houdt deze maatregel lang genoeg stand zodat we, net als bij Nix18, de gevolgen van deze trendbreuk gaan zien.
Bronnen:
[1] WRTS (2023). De staat van de leerling.
[2] DUO 2017. ‘Onderzoek gebruik sociale media en omgang met smartphones in het voortgezet onderwijs.’
[3] Rtl Nieuws, 23 november 2022, mobieltjeverbod.
[4] NRO (2023). Wat zijn de effecten van (een verbod op) smartphones, laptops en tablets in de les en op school op de leerprestaties van vo-leerlingen en mbo-studenten?
[5] Pouwels, J. L., Vreeswijk, L. L. M., van den Berg, Y. H. M., & Daalmans, S. (2024). Telefoons de school uit: Betutteling of broodnodig? Betekenisgeving van leerlingen, ouders en leerkrachten aan het “thuis of in de kluis”-beleid, Behavioural Science Institute, Radboud Universiteit, Nijmegen.
Meer over jongeren?
Al sinds 1999 werkt Youngworks met een team van onderzoekers, adviseurs en trainers; en met een uitgebreid netwerk, van wetenschappers tot designers aan verschillende vraagstukken rondom jongeren (en hun toekomst). We schrijven regelmatig blogs en longreads, bekijk hier onze blogs. Ook is onze kennis gebundeld in verschillende boeken en (online) trainingen.
Wil jij je met collega’s verdiepen in dit onderwerp? Wil je weten welke rol je als werkgever kunt spelen in deze zoektocht? Neem dan zeker contact met ons op.