Jongerenonderzoek onder de loep #9
In onze rubriek ‘Jongerenonderzoek onder de loep’ licht Youngworks regelmatig een actueel onderzoek over jongeren uit. Voortdurend verschijnen er namelijk interessante rapporten die ons meer leren over jongeren. We vatten de belangrijkste uitkomsten en inzichten voor je samen, en vragen drie mensen om te reageren op de resultaten: een wetenschapper, een professional uit de praktijk én een jongere zelf.
In deze editie zoomen we in op Het Grote Uitgaansonderzoek 2023 dat onlangs verscheen. We spreken de projectleider Ruben van Beek van het Trimbos-instituut, Femke Gresnigt van het OLVG in Amsterdam en Fiene.
Het onderzoek in het kort
Het Grote Uitgaansonderzoek schetst een beeld van het uitgaansgedrag en middelengebruik onder jongeren tussen de 16 en 35 jaar. Daarnaast kijkt het onderzoek ook naar consequenties voor de gezondheid, de norm rondom middelengebruik en veiligheid van uitgaansgelegenheden (clubs en festivals). Al sinds 2008 brengt het Trimbos-instituut het Nederlandse uitgaansgedrag in kaart, met vervolgmetingen in 2013, 2016, 2020 en recent 2023.
Hoe is het onderzocht?
In totaal zijn 7.012 jongeren en jongvolwassenen geworven via socialmediacampagnes en via berichten van verschillende partijen die zich focussen op drugsgebruik en uitgaan. In mei en juni 2023 is de online vragenlijst van het onderzoek uitgezet. Omdat er een steekproefkader ontbreekt, is onduidelijk of het onderzoek 100% representatief is. Verder benoemt het Trimbos-instituut zelf dat het onderzoek focust op clubcultuur en minder zegt over uitgaan in zuipketen en kroegen.
Wat zijn de belangrijkste uitkomsten?
1. Alcohol en sigaretten zijn nog steeds de meest gebruikte middelen.
Van de middelen die gebruikt worden onder jongeren, staan alcohol en tabak het hoogst op de lijst. Vrijwel alle jongeren drinken alcohol (98,2%) en drie kwart doet dat zelfs wekelijks. Alcohol is dan ook een van de meest geaccepteerde vormen van middelengebruik. Wat opvalt is dat theoretisch opgeleide jongeren (hbo/wo) vaker wekelijks drinken dan praktisch opgeleide (mbo). Daarnaast drinken mannen over het algemeen meer dan vrouwen.
Daar komt bij dat 22% van de jongeren (bijna) dagelijks rookt. Ook de e-sigaret of vape blijft populair; ruim de helft van de jongeren heeft dit in het afgelopen jaar gebruikt, al neemt dit gebruik af naarmate jongeren ouder worden.
2. Ecstasy meest gebruikt, gevolgd door cannabis, 3-MMC en cocaïne
Ecstasy is door ongeveer de helft (53,8%) van de respondenten in de afgelopen 12 maanden gebruikt en is daarmee de meest gebruikte drug, gevolgd door cannabis (46,9%). Opvallend hoog (33,7%) is het percentage respondenten dat de afgelopen 12 maanden 3-MMC heeft gebruikt. Dit is vrijwel gelijk aan het gebruik van cocaïne (33,5%). Andere veelgebruikte drugs zijn ketamine (24,6%), amfetamine (20,5%), 4-MMC (16,7%), lachgas (15,0%), 2C-B (14,1%) en poppers (13,1%).
Bron: Het Grote Uitgaansonderzoek (2023)
3. Het gebruik van 3-MMC wordt steeds populairder.
De synthetische drug 3-MMC lijkt steeds populairder te worden, ondanks het feit dat deze drug officieel verboden is. Niet alle jongeren zijn op de hoogte van dit verbod. Veel jongeren gebruiken 3-MMC omdat het hen meer energie geeft, waardoor ze langer door kunnen gaan. Ook nieuwsgierigheid speelt een grote rol bij het gebruik van deze drug. Verder noemen jongeren redenen zoals een fijne tijd hebben, losser worden en het wegvallen van remmingen. 3-MCC wordt het vaakst gesnoven in poeder- of in kristalvorm. 5% van de jongeren zegt 3-MMC zelfs wekelijks te gebruiken.
4. Drugs kunnen ook positieve effecten hebben.
Ondanks alle risico’s kan drugsgebruik ook positieve effecten hebben volgens het onderzoek. Zo gebruiken jongeren MDMA bijvoorbeeld als hulpmiddel bij bepaalde psychische aandoeningen, en ketamine bij depressie. Daarnaast verbetert drugsgebruik vriendschappen, vermindert het spanning en helpt het hen in de omgang met anderen. Sommige jongeren geven aan dat drugsgebruik hen dichter bij henzelf heeft gebracht of hen heeft geholpen te relativeren. Daarnaast worden drugs ook weleens gebruikt om psychische, emotionele problemen te verminderen; al is dit niet altijd het doel en dus vaak eerder een bijeffect. Sommige jongeren gebruiken drugs dan ook op een (zelf)therapeutische manier. 80 tot 90% van de respondenten die in het afgelopen jaar ecstasy, ketamine of paddo’s/truffels heeft gebruikt om psychische of emotionele problemen te verminderen, geeft aan dat zelf-therapeutisch gebruik heeft geholpen bij hun gemoedstoestand.
Bron: Het Grote Uitgaansonderzoek (2023)
5. Jongeren zijn zich bewust van de gezondheidsrisico’s.
Wat betreft gezondheid zijn jongeren zich over het algemeen bewust van de schadelijke effecten van drugsgebruik, al verschilt die bewustheid per drug. Meer dan de helft van de jongeren geeft aan te weten dat regelmatig gebruik van cocaïne, ecstasy, ketamine en 3-MMC nogal schadelijk tot erg schadelijk kan zijn. Deze bewustheid is bij cocaïnegebruikers het grootst (93,6%). Qua ongewenste effecten benoemen jongeren versnelling van de hartslag, vermoeidheid, depressieve gevoelens, bloedneuzen en ontstoken neusslijmvlies. Daarentegen zijn de uitgaanders over het algemeen wel tevreden over hun fysieke en mentale gezondheid. Bovendien vinden jongeren zelf dat zij soms te vaak of te veel gebruiken. Ook opvallend: ongeveer een derde van de jongeren geeft aan te willen minderen of stoppen met drugs.
6. Het vaker bezoeken van feestjes leidt tot een hoger alcohol- en drugsgebruik
Het onderzoek legt een link tussen uitgaan en drugsgebruik: hoe vaker jongeren feesten of festivals bezoeken, hoe groter de kans op middelengebruik. Zo blijkt dat jongeren gemiddeld meer drinken, roken en drugs gebruiken wanneer ze naar een festival gaan. Het uitgaan in discotheken of clubs hangt ook samen met een verhoogd alcoholgebruik, maar minder met drugsgebruik. Drugs worden dus sneller gebruikt op festivals dan in clubs. Op een festival zijn drugs zoals ecstasy, cocaïne, 3-MMC en ketamine populair. In clubs worden ecstasy, cocaïne en 3-MMC veel gebruikt. Naast in feestlocaties worden drugs ook vaak thuis gebruikt. Zo zijn ecstasy, cocaïne, 3-MMC, cannabis en ketamine ook populair bij huisfeesten of bij een avondje met vrienden.
Andere opvallende resultaten:
- Wat betreft acceptatie rondom drugs blijkt dat het ook acceptabel is om geen drugs te gebruiken op het moment dat vrienden dat wel doen. Jongeren vinden het ook relatief normaal om drugsgebruik te bespreken met vrienden. Daarentegen houdt bijna de helft van de jongeren hun drugsgebruik geheim voor ouders en vaak ook voor hun leidinggevende.
- 62,1% van de jongeren heeft weleens een alcoholvrij drankje geprobeerd, waarbij jongvolwassenen (30-35) dit vaker drinken dan jongeren. Hoogopgeleiden lijken sneller alcoholvrije drank te proberen.
- De Red Alert app wordt gebruikt om mensen te informeren over extra gevaarlijke drugs. De respondenten van dit onderzoek zijn bijna niet bekend met de app. Slechts 11,2% gebruikt hem en 9,2% kent de app wel, maar gebruikt hem niet.
- Huisfeesten of feestjes van vrienden zijn volgens jongeren de meest veilige plekken om uit te gaan of te feesten (96,7%). Op andere locaties zoals clubs, keten, kroegen of festivals voelt minstens 85% van de jongeren zich veilig.
Meer weten?
Download hier het complete onderzoeksrapport.
Ruben van Beek, Wetenschappelijk medewerker Drugsprogramma en Projectleider Nationale Uitgaansonderzoek bij het Trimbos-instituut.
Waarom voeren jullie dit onderzoek uit?
‘Het Trimbos-instituut voert het Grote Uitgaansonderzoek elke drie à vier jaar uit in opdracht van VWS. Het is een soort thermometer: wat zijn de trends qua uitgaansgedrag en middelengebruik onder uitgaande jongeren en jongvolwassenen? Welke middelen zijn populair en waar moeten we op letten? Een voorbeeld: toen we in een eerdere editie zagen dat de drug 3-MMC populair werd, maakten we er een factsheet over voor professionals.’
Wat vond jij de meest opvallende uitkomsten van deze editie? Wat zijn grote ’stijgers’ en ‘dalers’?
‘De belangrijkste trend is dat het palet aan middelen bij de groep die gebruikt zich verbreedt. Die signalen krijgen we ook van clubs. Vroeger hadden mensen een zakje ecstasy-pillen op zak; nu gaat het om én ecstasy én coke of andere middelen. We weten dat het combineren van middelen meer risico’s met zich meebrengt. Omdat er zoveel verschillende combinaties mogelijk zijn, zijn de gevolgen niet altijd goed te voorspellen.
Er zijn verder bijna geen drugs die afnemen in gebruik; alleen lachgas nam af en amfetamine slechts een beetje. Tot slot valt de stijging in gebruik van 3-MMC op, een best verslavend middel. En ook goed om te benoemen: meer dan 80% van de jongeren gebruikte het afgelopen jaar helemaal geen drugs.’
Hoeveel geld geven jongeren gemiddeld uit op een avond?
‘Dat vragen we niet exact uit in dit onderzoek, maar ik denk dat het enorm wisselt. Het uitgaansleven is steeds meer gesegregeerd naar inkomensniveau. Er is een hele range aan uitgaansplekken, van plekken waar je 10 euro entree betaalt tot dure clubs en festivals waar werkende dertigers komen. Daarbij gaan jongeren er ook creatief mee om. Als alcohol duurder wordt, gaan ze thuis indrinken.’
In hoeverre kun je op maandag goed functioneren als je op zaterdag middelen hebt gebruikt?
‘Dat hangt van heel veel factoren af. Het kan liggen aan de dosering, en of je het combineert met andere middelen. Verder spelen ook je algemene gezondheid, voedingspatronen, slaappatronen en hoeveel je beweegt een rol. Daarnaast zijn er nog persoonlijke verschillen, de een heeft meer last van een kater dan de ander.’
Over welke drugs maken experts zich het meeste zorgen? Waar zien jullie de meeste risico’s?
‘Alle drugs brengen risico’s met zich mee, maar ze verschillen ook per drug. De schade van ecstasy aan de hersenen neemt snel toe bij regelmatig gebruik of bij hoge doseringen. Het gebruik van cocaïne kan leiden tot hartklachten, maar op de langere termijn ook tot verslaving. Daarnaast weten we uit de Monitor Drugsincidenten dat het combineren van drugs nog hogere risico’s met zich meebrengt.
Een ander risico dat wij zien is dat alcohol en drugs grenzen verlagen voor allerlei negatieve zaken als geweld en grensoverschrijdend gedrag. Dat gaat niet alleen over vrouwen, maar vaak wel. Het nachtleven is veel onveiliger voor vrouwen dan voor mannen.
En dan is er het ondermijnende effect van drugscriminaliteit. Door de moord op Derk Wiersum en Peter R. de Vries is dat besef meer doorgedrongen. Met jouw 50 euro cocaïne draag je daaraan bij. Mensen snappen dat verband en vinden het erg, maar net als bij klimaatverandering en vlees eten is het helaas moeilijk dit in ander gedrag om te zetten.’
Hoe kun je jongeren informeren over risico’s van middelengebruik?
‘In de begindagen van internet verstrekte het Trimbos-instituut gewoon informatie en waren we goed vindbaar voor iedereen die bijvoorbeeld meer wilde weten over watervergiftiging bij ecstasy-gebruik. Nu zien we dat jongeren minder googelen en meer info zoeken op Insta en TikTok. Dat leidt voor ons tot nieuwe vragen. Hoe kunnen wij op de plekken zijn waar zij veel komen? Moeten we persoonlijker gaan communiceren als instituut? Gaan we concurreren met mensen die hier op professionele basis mee bezig zijn? Of werken we samen?’
Wat is jouw tip voor jongeren om problematisch middelengebruik te voorkomen?
‘Weet wat je kan verwachten. Informeer jezelf. Combineer niet. En denk goed na over waarom je gebruikt. Ben je moe? Ga dan naar huis. Heb je sociale angsten? Probeer het niet op te lossen met alcohol of andere drugs.’
Femke Gresnigt, spoedeisendehulparts en medische achterwacht intoxicaties.
Je bent arts op de spoedeisende hulp en werkt als klinisch toxicoloog. Kan je hier iets over vertellen?
‘Ik ben sinds 2011 spoedeisendehulparts en werk sinds 2012 in het OLVG in Amsterdam. Daarnaast werk ik bij het Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum, waar zorgverleners met vragen rondom vergiftigingen terechtkunnen. Verder ben ik bezig met het afronden van mijn promotietraject over acute cardiovasculaire complicaties na drugsgebruik; mijn proefschrift wordt over een maand gepubliceerd en zal openbaar toegankelijk zijn.’
Hoe oud zijn jongeren die met drugsgerelateerde spoedgevallen op de spoedeisende hulp binnenkomen?
‘In Amsterdam zien wij over het algemeen minder minderjarige jongeren in vergelijking met andere steden. Ik denk omdat je in Amsterdam minder uitgaansmogelijkheden hebt als je minderjarig bent. Bij minderjarige gevallen betrekken wij altijd een kinderarts voor nazorg. Het gaat immers om risicogedrag, en de risico’s voor minderjarigen zijn groter dan bij volwassen. We leveren ook nazorg aan volwassenen, met als doel om het bewustzijn over de risico’s van middelengebruik te vergroten en mensen met middelenmisbruik te helpen wanneer nodig.’
Het Grote Uitgaansonderzoek geeft een beeld van de groep jongeren t/m 35 jaar. Wat valt jou op aan deze groep?
‘Het grootste deel van de patiënten met een drugsintoxicatie die wij zien op de SEH is onder de 35 jaar. Daarbij valt het op dat er de laatste jaren veel drugs gecombineerd worden. Maar alcohol is de drug die over het algemeen voor de meeste schade en problemen zorgt bij deze groep.’
Kan je een beeld schetsen van het soort alcoholgerelateerde spoedgevallen die op de spoedeisende hulp binnenkomen, met name onder jongeren?
‘Alcoholintoxicatie komt frequent voor onder jongeren, maar als ze op de spoedeisende hulp komen, is dat meestal vanwege letsel of agressie als gevolg van alcoholgebruik. Bijvoorbeeld dat ze van de fiets vallen of in gevecht raken en daar letsel aan overhouden. Ook verslaving komt voor onder jongeren, maar de complicaties hiervan zie je veelal pas als ze langer verslaafd zijn.’
Zijn er waarschuwingssignalen die vrienden of omstanders moeten opmerken als het gaat om drugsgebruik?
‘Op een feest is het signaleren van oververhitting heel belangrijk. Als je dat ziet, neem diegene dan mee naar een rustige ruimte of EHBO-post, want oververhitting is levensbedreigend. Bij MDMA moet je niet te veel water drinken: door een te laag zoutgehalte is ook dit levensbedreigend. De EHBO’er kan inschatten of je ziekenhuiszorg nodig hebt.’
Waar zitten volgens jou de grootste gevaren van drugsgebruik onder jongeren?
‘Dat is lastig te beantwoorden, want ik zie alleen de incidenten: patiënten waarbij het mis gaat. De belangrijkste boodschap is dat middelengebruik altijd risico’s heeft en als gebruiker kun je proberen deze risico’s te verminderen. Het blijft daarom belangrijk dat mensen zich er goed in verdiepen. Dus lees je in, besluit hoeveel je wilt gebruiken, en gebruik niet impulsief verschillende middelen door elkaar. Zorg dat iemand aan de bel trekt als je complicaties krijgt. Een aantal drugs zou ik zeker afraden, zoals 3-MMC en GHB, want deze zijn heel verslavend en hebben dus een hoger risico op problemen.’
Alcohol is zeer sociaal geaccepteerd in de maatschappij, bijvoorbeeld in studentenculturen. Wellicht meer dan drugsgebruik. Hoe kijk jij hier als arts tegenaan?
‘Als arts zie ik alcohol als een drug met veel gezondheidsschade, bij deze groep met name na binge drinking. De risico’s hangen af van de dosering en frequentie. Denk na: hoeveel wil ik drinken, wanneer ga ik stoppen? Door mijn werk ben ik zeker anders tegen alcoholgebruik aan gaan kijken. We zouden dit als maatschappij minder normaal moeten vinden als je kijkt naar het leed dat gebruik kan veroorzaken.’
Fien, 24 jarige student (niet haar echte naam)
Wanneer gebruik je alcohol of drugs en waarom gebruik je het?
‘Ik gebruik drugs voornamelijk op festivals. Je wordt er heel euforisch van en dat maakt een festival leuker, zonder drugs is het eigenlijk gewoon minder leuk. Plus: iedereen doet het. Alcohol drink ik voornamelijk met vrienden en dan meestal bier. Ook als we niet uitgaan en heel soms doordeweeks. Het heeft ongeveer hetzelfde effect als drugs. Je wordt wat losser, maar ik vind het ook gewoon lekker smaken.’
Zijn er veel mensen in jouw omgeving die gebruiken? Welke invloed heeft dat op jou?
‘Wat betreft drugs: als anderen gebruiken, gebruik ik zelf ook eigenlijk altijd. Niet per se vanwege peer pressure, maar omdat we het voornamelijk op festivals gebruiken. Ik voel op andere momenten nooit een druk om drugs te gebruiken. Bij alcohol is het anders, dat gebruikt eigenlijk iedereen. Als ik dan eenmaal drink is het ook gemakkelijk om meer te drinken. Het is dan een soort peer pressure met een knipoog. Het wordt dan grappend bedoeld.’
Wat zijn gevaren van drugs in jouw ogen? En wat zijn juist positieve effecten van drugs volgens jou?
‘Ik denk dat de gevaren verschillen. Die zijn lichamelijk of mentaal. Vooral dat laatste is gevaarlijk denk ik. Soms belanden mensen in een psychose of krijgen ze depressieve klachten vanwege drugsgebruik. Ik heb daar zelf gelukkig geen ervaring mee. Dus er zijn zeker gevaren, maar er zijn ook positieve effecten, anders zou ik het niet doen. Ik neem het voornamelijk omdat ik er heel euforisch van word en het feesten leuker maakt. Je feest dan toch op een andere manier.’
Kijk je anders naar alcohol dan naar drugs?
‘Nee, niet echt. Ik vind het zelfs kwalijk hoe genormaliseerd alcohol is, terwijl het eigenlijk net zo slecht is als drugs. Sommige drugs zijn zelfs beter dan alcohol denk ik. En dan is het niet de bedoeling dat drugs een betere reputatie krijgt, maar vooral dat alcohol een slechtere reputatie krijgt. Al moet ik zeggen dat ik wel meedoe aan die normalisatie, dus dat blijft tegenstrijdig.’
Waar haal jij je informatie vandaan?
‘Ik haal veel informatie van internet. Bijvoorbeeld van de Trimbos-website of van ‘Spuiten en Slikken’. Maar ik vraag ook veel aan vrienden. Hun advies is toch specifieker op ervaringen gericht, hoe het voelt en wat ik kan verwachten. De ene bron is ook niet beter dan de andere, het is eerder ervaring versus feiten.’
Waar ligt je grens wanneer je alcohol of drugs gaat gebruiken? Kun je die aanvoelen en jezelf tegenhouden?
‘Met alcohol ga ik vaak over mijn grenzen heen, omdat het juist mijn grenzen verlegt. Het wordt met alcohol ook gewoon steeds leuker als je meer drinkt, dus dat maakt het moeilijker om te stoppen. Maar ik probeer wel steeds vaker te luisteren naar het stemmetje in mijn hoofd en op tijd te stoppen. Ik ben eigenlijk mijn eigen grenzenchecker. Bij drugs is het makkelijker, daar stop ik gewoon ruim op tijd, want als je daar te ver gaat wordt het een nare ervaring. Dat heb ik één keer gehad en dat hoef ik nooit meer. Ik schrijf ook altijd in mijn telefoon op wanneer ik wat genomen heb.’
Hoeveel geld geef je uit op een avond uitgaan?
‘Dat verschilt heel erg en ligt er ook aan of we indrinken. Maar als we indrinken geef ik denk ik zo’n 20 euro uit op een avond, niet heel veel dus. En drugs koop ik eigenlijk altijd van tevoren of via via. Een XTC-pil bijvoorbeeld is 5 euro en daar doe ik dan de hele avond mee. Dan koop je nog wel een drankje, maar ook niet heel veel. En gelukkig kan ik altijd nog rationeel nadenken, dus geef ik niet te veel uit.’
Meer over ‘jongerenonderzoek onder de loep’
Youngworks is een onderzoek- en adviesbureau, gespecialiseerd in jongeren als doelgroep. Naast het zelf uitvoeren van jongerenonderzoek en adviestrajecten houden de jongerenexperts van Youngworks ook nauw in de gaten wat er zoal wordt gepubliceerd door bijvoorbeeld wetenschappers en instanties. Tweemaandelijks verschijnt daarom onze rubriek ‘Jongerenonderzoek onder de loep’, lees hier de reeds verschenen artikelen van ‘jongerenonderzoek onder de loep’.
Heb je tips voor een recent jongerenonderzoek dat wij onder de loep kunnen nemen? Altijd welkom! Mail dan naar: yvonne@youngworks.nl