In onze tweemaandelijkse rubriek ‘Jongerenonderzoek onder de loep’ licht Youngworks actueel onderzoek over jongeren uit. Er verschijnen namelijk voortdurend interessante rapporten over jongeren. We vatten de belangrijkste uitkomsten en inzichten voor je samen en vragen drie mensen om te reageren op de resultaten: een wetenschapper, een professional uit de praktijk én een jongere zelf. In deze editie leggen we het rapport ‘Gedaald welbevinden, geknakt vertrouwen’ van NJI en Lieve Mark onder de loep, een onderzoek naar het vertrouwen van jongeren in de politiek. Dr Roderik Rekker (politicoloog & psycholoog aan de UvA), Samia Boukhizzou (bestuurslid JOBmbo), en Joe (student biologie) delen hun reactie.
Onderzoek ‘ Gedaald welbevinden, geknakt vertrouwen’ in het kort
In coronatijd vonden zeven studenten het perspectief van studenten zó onderbelicht dat ze het initiatief Lieve Mark begonnen. Ze gingen in gesprek met politici en bestuurders over de impact van de coronacrisis op studenten en zetten vragenlijsten uit onder medestudenten. Dit alles leidde in samenwerking met het Nederlands Jeugd Instituut (NJI) tot het onderzoek ‘Gedaald welbevinden, geknakt vertrouwen’ dat mei 2022 verscheen. Voor het onderzoek werd gebruikgemaakt van vijf verschillende enquêtes onder (met name hbo- en wo-) studenten, verspreid uitgezet over de periode van oktober 2020 tot december 2021. Ter aanvulling op deze enquêtes is er een literatuurstudie gedaan en zijn focusgroepen georganiseerd om studenten en beleidsmakers de resultaten te laten duiden. Voor de aanbevelingen werd inspiratie opgedaan aan gesprekstafels met studenten en bestuurders.
Het onderzoek gaat in op verschillende aspecten van welbevinden en politiek vertrouwen onder studenten. In dit artikel zoomen we vooral in op de gevolgen van de pandemie op het vertrouwen van jongeren in de politiek.
Wat leert het onderzoek ons?
Mentaal welbevinden daalde
Tussen maart 2020 (begin pandemie) en medio december (einde avondlockdown) beoordeelden studenten hun mentaal welbevinden op een schaal van 1 tot 10 gemiddeld met een 5,9. Dit cijfer is 1,5 punt lager dan in de winter van 2019. Een zorgwekkende daling. Daarbij geeft bijna een kwart (22 procent) van deze studenten zijn of haar leven een zware onvoldoende (een 4 of lager).
Effect op studiegedrag varieerde
Sommige studenten gingen in coronatijd juist harder studeren en presteren, door een vergrote focus en de motivatie dat ze na de pandemie wel weer ruimte zouden krijgen voor feestjes en uitgaan. Andere studenten voelden zich juist eenzamer en verloren hun motivatie. Sowieso veranderde het uitgaansgedrag en middelengebruik onder de studenten. Een deel van deze groep zegt uit verveling meer alcohol en andere middelen te zijn gaan gebruiken. Een veelzeggende quote uit het rapport:
“In de club ga je niet drinken totdat je neervalt, want je moet nog naar huis. Dat ben je nu toch al.”
Meer interesse, maar minder vertrouwen in de politiek bij jongeren
Met name interessant vond ik het gegeven dat studenten aangeven dat ze de politiek meer zijn gaan volgen en dat ze meer betrokken en kritischer zijn. Dat gaat echter wel gepaard met een dalend vertrouwen in de politiek. 50 procent van de respondenten zegt dat hun vertrouwen ‘lager’ en 27 procent zegt zelfs ‘veel lager’ is dan vóór de pandemie. Maar liefst 76 procent van hen voelt zich niet goed vertegenwoordigd in de politiek of door de overheid. En dat werkte volgens het onderzoek ook significant door in een lager mentaal welbevinden. 62 procent van de jongeren heeft het gevoel dat hun mening belangrijk is, terwijl slechts 5 procent het gevoel heeft dat hun mening wordt meegenomen in beleidskeuzes.
“Ik kon me er wel kwaad om maken als we als studenten niet genoemd worden (in de persconferenties red.). Aandacht kwam veel te laat. […] Dat was erg vervelend.”
Concluderend
Lieve Mark en NJI pleiten voor meer structurele aandacht voor mentaal welbevinden onder studenten. Daarbij stellen ze voor om voortaan studenten veel actiever te betrekken bij beleidsvorming en onderzoek. Bijvoorbeeld door intensiever contact met bestaande studentenorganisaties en door het faciliteren en zichtbaar maken van initiatieven van studenten die willen meepraten.
Een gemiste kans in het onderzoek is wel dat alleen hbo- en universitaire studenten zijn bevraagd. Terwijl recente onderzoeken laten zien dat mbo-studenten een grote kloof ten opzichte van de politiek ervaren. Het RIVM en Amsterdams UMC publiceerden een studie dat mbo-studenten zich niet gezien en gehoord voelen door politiek en media. En de organisatie Save the Children concludeerde hetzelfde in onderzoek onder 1.500 mbo-studenten. Hun rapport ‘En wij dan?’ vind je hier. Laten we dus hopen dat deze oproep om meer studenten te betrekken ertoe leidt dat álle studenten aan het woord komen.
Dr. Roderik Rekker
Als politicoloog en ontwikkelingspsycholoog verbonden aan de Universiteit van Amsterdam, doet onderzoek naar generatieverschillen in politieke opvattingen en is ook betrokken bij het Nationaal Kiezersonderzoek.
Roderik Rekker over vertrouwen van jongeren in de politiek
Wat vind je van het onderzoek?
‘Deze studie is lastig om te interpreteren en duiden. Ten eerste is de steekproef niet-representatief; uitwonende studenten, vrouwen en wo-studenten zijn oververtegenwoordigd. En verder is er ook geen vergelijking gemaakt met andere leeftijdsgroepen of met gegevens over jongeren uit andere perioden.’
Volgens het onderzoek zijn jongeren door de coronacrisis meer politiek betrokken geraakt. Herken jij dat vanuit andere studies?
‘We zien vaak dat jongeren onder de 18 minder politieke interesse hebben en dat het tussen de 18 en 25 wat toeneemt. Dat is meer een leeftijdseffect.’
Tegelijk is het vertrouwen in de politiek gedaald. Wat vind jij van deze trend?
‘Dat zien we in alle leeftijdsgroepen. Het vertrouwen in de politiek is in Nederland vanaf 2020 tot nu gedaald. Begin 2020 steeg het enorm, om daarna flink te dalen. En verder schommelt politiek vertrouwen sowieso vaak, maar stijgt of daalt het niet structureel. Wat nieuw is, is dat politiek wantrouwen meer een spreekbuis heeft gekregen. Vroeger haakten mensen gewoon af. Nu vertolken populistische partijen wantrouwende geluiden volop in het politieke debat.’
Dit onderzoek stelt dat het vertrouwen dat studenten hebben in de politiek samenhangt met hun mentaal welbevinden. Herken jij dit uit andere onderzoeken?
‘Er staat niet duidelijk hoe sterk dit verband is. Wat jammer is, want dat was zeker interessant geweest. We zien over het algemeen dat politiek vertrouwen samenhangt met andere positieve gevoelens, zoals je geloof in de medemens en geloof in de toekomst. Maar hoe politiek vertrouwen doorwerkt in mentaal welbevinden is nog niet fijnmazig onderzocht. Verschillende onderzoeken laten wel zien dat het coronabeleid bij jongvolwassenen een grotere impact had op hun mentale gezondheid dan bij andere leeftijdsgroep. En met alle hectiek rond de pandemie, die jongeren zo raakte, had ik me kunnen voorstellen dat veel jongeren waren afgehaakt van de politiek.
De laatste Tweede Kamerverkiezingen lieten echter een heel ander beeld zien. Die waren opvallend onopvallend qua opkomst en politieke voorkeur onder jongeren. 68,5 procent ging stemmen en de tendens dat de jongste kiezers gemiddeld genomen vaker op nieuwe en op progressieve partijen stemmen, zagen we nu ook weer.
Generatie Z maakt nogal grote events mee in hun formatieve jaren: klimaatverandering, corona, de oorlog in Oekraïne… We weten natuurlijk dat generaties gevormd worden door grote gebeurtenissen. Pas over een paar jaar kunnen we zeggen of deze gebeurtenissen hen als generatie anders hebben gevormd en hoe blijvend dat effect is.’
Samia Boukhizzou
Algemeen bestuurslid Jongerenorganisatie beroepsonderwijs JOBmbo en student Onderwijsassistent ROC Mondriaan
Samia Boukhizzou over politieke interesse bij mbo-studenten
Maar 1 of 2% van de bevraagde studenten zijn mbo’ers. Wat vind je daarvan?
‘Ik ben niet verbaasd, dit zien we – helaas – vaker. Mbo-studenten leven toch vaak in een andere wereld. Dus je moet je daar bewust van zijn en hen apart werven op plekken waar ze wél zijn.’
Volgens het onderzoek zijn jongeren door de coronacrisis meer politiek betrokken geraakt. Herken jij dat om je heen?
‘Dit heb ik echt gemerkt, in mijn klas, in mijn hele omgeving. De coronacrisis ging iedereen aan. En door die polarisatie en opsplitsing in groepen, gingen jongeren op zoek naar hun positie: Waar hoor ik bij? Volg ik de complotten of ben ik volgzaam? In mijn klas hebben we best wel interessante discussies gehad. Iedereen zat in hetzelfde schuitje, maar wel vanuit andere normen en waarden.
En als bestuurder van JOB verdubbelde mijn interesse in politiek zich. Hoe vaak ik soms wel niet de NOS App aan het refreshen was! Als bestuur werden wij gevraagd naar ons standpunt, over toegangsbewijzen op scholen, of borging van de kwaliteit bij online les. Omdat we namens 500.000 studenten spreken, moet je steeds weer bedenken: hoe gaan we het gesprek aan met al die studenten? We hebben bijvoorbeeld in coronatijd een peiling gedaan. 60% van de 2.000 bevraagde studenten gaf toen aan liever geen online les te krijgen.’
Tegelijk is het vertrouwen in de politiek gedaald. Wat vind jij van deze trend?
‘Ik kan het wel begrijpen. Jongeren voelen zich niet thuis in de politiek en voelen zich niet vertegenwoordigd. Mbo-jongeren hebben dat nog minder. Bedenk: er zitten bijna geen mbo-afgestudeerden in de Kamer en zij die wél mbo hebben gedaan, praten er niet over.
Bovendien was het enige dat je hoorde als jongere: ouderen worden ziek door jullie. Terwijl veel jongeren echt open stonden en meewerkten, waren zij voor hen gevoel echt de schuldige. Dat was soms echt schrijnend.’
Het rapport pleit ervoor jongeren meer te betrekken. Hoe doe je dat?
‘Bij JOBmbo zijn we ook veel studenten verloren in coronatijd. We gaan nu actief op zoek naar stemmen die nooit worden gehoord. Elke student moet inzien dat het belangrijk is je stem te uiten. Tijdens gastlessen leren we veel. Dáár spreken we jongeren met andere religies en achtergronden, maar bijvoorbeeld ook jongeren uit de LHBTQI-community. Het is echt belangrijk te ontdekken: voel jij je nu thuis op school?
Een voorbeeld van wat nu speelt: veel studenten willen graag een stilteruimte op school. Twee roc’s hebben dat al. Dit komt voort uit religieuze achtergrond, maar er zijn bijvoorbeeld ook studenten met ADD die een prikkelarme stilteruimte fijn vinden.’
Joe, 21 jaar, en student biologie aan de Universiteit van Amsterdam
Student Joe over vertrouwen jongeren in de politiek
Wat deed de coronatijd met jouw mentale gezondheid?
‘Ik voelde me een stuk minder gelukkig tijdens de lockdown. Allerlei plannen werden steeds omgegooid. Ik had verwacht dat ik in mijn studie heel veel nieuwe mensen ging ontmoeten, maar dat kwam er maar niet van. Ik ontmoette helemaal niemand, ook qua daten gebeurde er niets. We konden niet repeteren met de band. Ik had het geluk dat we bij biologie nog wel practicum mochten doen en dat ik kon skaten en gitaarspelen.
Dus ik kan wel geloven dat het welzijn van jongeren zo daalde. Zelf had ik ook een soort tweestrijd. Ik was gefrustreerd over wat er niet kon, maar dacht ook steeds: kom op! Je bent gezond, je woont in een wereldstad. Heel dubbel allemaal.’
Hoe volg jij de politiek in Nederland?
‘Ik volg altijd wel het nieuws op NOS, en lees regelmatig de krant, maar dat is het wel. Ik kijk bijvoorbeeld geen Kamerdebatten. In coronatijd werd ik actiever en volgde ik in het begin ook elke persconferentie. Een jaar lang ging elk gesprek ooit over corona. Iedereen had wel een mening. Je raakte helemaal verzadigd omdat je elk verhaal al honderd keer had gehoord. Met mijn vrienden zat ik gelukkig wel op één lijn, bij mijn bijbaantje zag ik veel meer verschillende meningen.’
Hoe is jouw vertrouwen in de politiek? Voel je je als jongere vertegenwoordigd?
‘In het begin van de pandemie dacht ik vooral: ze doen hun best. Dan vond ik het stom als anderen zich niet aan de regels hielden. Later raakte ik meer gefrustreerd en merkte ik dat het niet vanzelfsprekend was om naar jongeren te luisteren. Waarom mocht je bijvoorbeeld wel naar een voetbalwedstrijd maar niet naar school? En Dansen met Jansen vond ik een enorme domper. Zelfs een tweedejaars biologiestudent kon dat zien aankomen.’
Wat is er nodig om ervoor te zorgen dat jongeren weer vertrouwen krijgen in de politiek?
‘Ik volg de politiek nu minder. Ook met de vele schandalen zoals de Toeslagenaffaire heb ik er minder zin in. In mijn hoofd is politiek iets voor oudere mensen. Hoe je dat kan doorbreken? Je moet denk ik veel meer jonge mensen betrekken bij de politiek.’
Meer weten over gedaald vertrouwen jongeren in de politiek
- Hier vind je het rapport ‘Gedaald welbevinden, geknakt vertrouwen’.
- Het rapport ‘En wij dan?’ van Save the Children onder mbo-studenten vind je hier.
- Het rapport ‘Ik ben maar een mbo’er’ van het RIVM en Amsterdams UMC kun je hier downloaden.
Meer over ‘jongerenonderzoek onder de loep’
Youngworks is een onderzoek- en adviesbureau, gespecialiseerd in jongeren als doelgroep. Naast het zelf uitvoeren van jongerenonderzoek en adviestrajecten houden de jongerenexperts van Youngworks ook nauw in de gaten wat er zoal wordt gepubliceerd door bijvoorbeeld wetenschappers en instanties. Tweemaandelijks verschijnt daarom onze rubriek ‘Jongerenonderzoek onder de loep’, lees hier de reeds verschenen artikelen van ‘jongerenonderzoek onder de loep’.
Heb je tips voor een recent jongerenonderzoek dat wij onder de loep kunnen nemen? Altijd welkom! Mail dan naar: yvonne@youngworks.nl