Half juni signaleerde Ipsos I&O een nieuw fenomeen onder jongeren: ‘klimaatverlamming’. Het bureau deed onderzoek naar de duurzame houding en het gedrag bij 18-plussers en constateerde met name bij jongeren (18 – 30 jaar) minder urgentie en duurzaam gedrag. Jongeren zijn wel op de hoogte van de klimaatproblematiek en de impact die menselijk gedrag daarop heeft. Maar ze ervaren allerlei (systeem)barrières om zich duurzamer te gedragen. Daarbij geven ze andere thema’s meer prioriteit: zorgen ver weg (Trump, oorlogen) en dichterbij (financiële zorgen en de wooncrisis).
Een flinke shift ten opzichte van onderzoek in voorgaande jaren. Hoe valt dit te verklaren?
In 2021 publiceerde ik ‘Opgroeien terwijl de wereld in brand staat’. In dat boek betoogde ik dat juist jongeren duurzame voorlopers zijn in duurzame transities, onder meer doordat ze zich in vergelijking tot andere leeftijdsgroepen bovengemiddeld veel zorgen maakten over klimaatverandering. Eerdere edities van het Ipsos I&O-onderzoek gaven dit beeld ook, evenals het wereldwijde onderzoek People’s Climate Vote, dat de UNDP in 2021 publiceerde. In mijn boek liet ik zien hoe jongeren op relevante thema’s (voeding, tweedehands kleding, mobiliteit) in hun gedrag vaker dan andere leeftijdsgroepen een voorlopersrol spelen. Om een concreet voorbeeld te noemen: in één op de vijf gezinnen met tieners inspireren de kinderen hun ouders om minder vlees te eten, liet de Vegamonitor 2020 zien. Maar goed, die voorlopersrol staat blijkbaar onder druk.
Over het onderzoek ‘Duurzaam Denken Duurzaam Doen 2025’
Sinds 2019 voert Ipsos I&O jaarlijks het onderzoek ‘Duurzaam Denken Duurzaam Doen’ uit, onder Nederlanders van 18 jaar en ouder. Hierbij onderzoeken ze het dagelijkse gedrag van Nederlanders met betrekking tot energie, huis, reizen en voeding, en bevragen ze respondenten ook op houding en hun ideeën over de rol van de overheid.
Begin 2025 vond de vijfde meting van ‘Duurzaam Denken Duurzaam Doen’ plaats onder een representatieve groep van 2.519 Nederlanders van 18 jaar en ouder. Aanvullend hielden de onderzoekers verdiepende interviews met vijftien jongeren (18-30 jaar). Deze verdieping kwam er om een aantal redenen. Bij de vorige meting, in 2023, maakten jongeren zich meer zorgen dan gemiddeld en deden ze ook meer hun best duurzaam te leven. Waar komt die verschuiving vandaan? Bovendien, zegt Ipsos I&O, zijn jongeren de toekomst; extra interessant om voor deze groep inzichtelijk te maken wat hen drijft om wel of geen duurzaam gedrag te vertonen.
Belangrijkste inzichten uit ‘Duurzaam Denken Duurzaam Doen’
Wat laat het onderzoek zien en wat moeten we daarmee?
Klimaatzorgen minder urgent
Voor alle leeftijdsgroepen geldt dat de klimaatzorgen sinds 2019 niet zo klein waren. Met name jongeren van 18-24 jaar maken zich nu minder zorgen dan voorgaande jaren. Het percentage dat zich zorgen maakt om klimaat daalde van 71 procent in 2019 (toen de groep met de meeste zorgen), naar 66 procent. Overigens zien we die daling niet bij de leeftijdsgroep 25- tot 34-jarigen.
Figuur 1: Klimaatzorgen van Nederlanders, gesplitst op leeftijd
De mate waarin jongeren zich zorgen maken, werkt ook door in hun politieke opvattingen: minder Nederlanders, en vooral jongeren, vinden dat het (inmiddels gevallen) kabinet (veel) meer moet doen tegen klimaatverandering. In 2023 vond 61 procent van de 18- tot 24-jarigen dat het kabinet (veel) meer moest doen. In 2025 is 54 procent die mening toegedaan.
Bewustzijn impact eigen gedrag op klimaat neemt toe
Tegelijkertijd zijn – en dat is het interessante – vooral jongeren zich ervan bewust dat hun eigen gedrag impact heeft op klimaatverandering. In 2023 dacht 38 procent van de 18- tot 24-jarigen dat de eigen bijdrage aan de klimaatdoelen zo minimaal is, dat het niet uitmaakt wat ze doen of laten. In 2025 is dit aandeel gedaald naar 20 procent.
Ook weten jongeren beter dan oudere Nederlanders wélke gedragingen duurzaam en minder duurzaam zijn. In de interviews noemden ze onder meer minder vlees en vis eten, minder vliegen, minder (kleding) kopen, isoleren en korter douchen. Maar al weten ze dit; veel jongeren handelen zelf niet altijd duurzaam. De reden? Ze hebben het gevoel dat hun eigen individuele duurzame keuzes toch niet het verschil gaan maken.
Na jaren van stijging daalt mate van duurzaam gedrag
Het onderzoek vraagt ook naar consumptiegedrag en berekent de CO2-uitstoot die dat geeft (uitgedrukt in CO2-punten) Een paar highlights voor de 18- tot 24-jarigen:
- Jongeren zijn aanzienlijk meer gaan vliegen, van 0,9 keer per jaar in 2023, naar 1,2 keer per jaar in 2025.
- Ze hebben een hogere energierekening en douchen langer (18- tot 24-jarigen douchen gemiddeld 52 minuten per week).
- Jongeren eten minder vaak vlees dan ouderen en zijn vaker flexitariër.
- Ze kopen gemiddeld 41 kledingstukken per jaar (tegen 26 gemiddeld).
- Jongeren kopen wel vaker tweedehands spullen: 10 procent van de kleding en 21 procent van de inboedel en meubels kopen ze tweedehands.
Deels zien we hier mogelijk een inhaalslag na de coronapandemie, maar het overall beeld is duidelijk: de CO2-uitstoot van het gedrag van 18- tot 24-jarigen neemt in alle segmenten en vooral in het vervoer toe.
Figuur 3: CO2-punten totaal en naar sector, gesplitst op leeftijd
Jongeren voelen zich overweldigd door (systeem)barrières
Hoe ontstaat dan die klimaatverlamming? Ipsos I&O diepte dit uit in de interviews en komt in de analyse tot een combinatie van factoren. Allereerst zijn er individuele factoren, hieronder in groen weergegeven.
Jongeren hebben het gevoel dat ze in een systeem zitten dat gericht is op consumentisme en winst maken. Via verschillende kanalen, en vooral via sociale media, krijgen ze prikkels die hen aanzetten tot (over)consumptie. Daarbij ervaren jongeren voortdurend dat de niet-duurzame producten doorgaans goedkoper en gemakkelijker verkrijgbaar zijn dan de duurzame opties. Geen wonder dat velen dan gaan voor de goedkoopste optie; duurzaamheidsoverwegingen leggen het af tegen kosten, gemak en gewoonte.
Daarnaast benoemen ze factoren op maatschappelijk niveau om hun eigen niet-duurzame keuzes te legitimeren, of de zinloosheid van eigen duurzame keuzes te beargumenteren. Allereerst vinden jongeren dat zij niet als eerste aan zet zijn. Andere mensen stoten méér uit. Het voelt oneerlijk om een hogere prijs te betalen of meer inspanning te leveren voor een duurzame optie als anderen dit niet doen. Dan wijzen jongeren naar grote bedrijven die veel uitstoten. Daarmee vergeleken is hun eigen uitstoot erg klein en hebben eigen opofferingen, zoals minder vlees eten of vliegen, maar weinig impact. En dan is er de internationale schaal: andere (grotere) landen die veel meer uitstoten dan Nederland. Wat is dan het effect als de Nederlandse overheid méér zou doen om klimaatverandering tegen te gaan?
Deze stapeling van factoren werkt door in hun denken en doen. Ipsos I&O stelt: “De jongeren komen daarmee vast te zitten in een staat van klimaatverlamming. Het bewustzijn is er wel, maar de actie niet.”
Reflectie op het onderzoek: Betuttel ons?!
Meerdere gedachten komen bij me op naar aanleiding van deze resultaten:
Van Jip van den Toorn voor de Volkskrant
Jongeren reflecteren de tijdgeest.
Weet je nog, de opkomst van Greta Thunberg in 2018? Na een groeiende golf van media-aandacht creëerde zij een enorme jongerenbeweging, ook in Nederland. In februari 2019 gingen zo’n 15.000 scholieren een dag niet naar school om in Den Haag te spijbelen voor het klimaat. Een enorm signaal. In het debat over klimaatverandering kreeg de stem van jongeren – en met hen van de toekomst van de planeet – momentum. Even leek het alsof alle jongeren zich druk maakten om klimaat. Greta’s organisatie Fridays for Future organiseert nog altijd acties. Zondag 6 juli protesteerden ze tegen de afschaffing van de NS Jongerendagkaart), waar slechts tientallen jongeren naartoe kwamen.
Jongeren zijn enorm divers.
Onder jongeren zien we – net als bij alle leeftijdsgroepen – veel diversiteit in opvattingen. Het is interessant om gemiddelden te zien en vergelijkingen te kunnen maken tussen generaties. Maar wie inzoomt – en dat doen we bij Youngworks voortdurend – ziet de grote variatie tussen jongeren onderling: van fanatieke vegans tot verstokte vleeseters; van vintage-fans tot fast fashion-kopers. Er zijn verschillende subgroepen met zeer uiteenlopende opvattingen en leefstijlen. Dat maakt het voor jongeren moeilijker om duurzame voornemens vol te houden. Ze zien om zich heen veel anderen die het niets uitmaakt.
Andere problemen vragen om meer aandacht.
Sinds 2019 is er enorm veel gebeurd op het wereldtoneel: de oorlog in Oekraïne, de genocide in Gaza, de herverkiezing van Trump. Zelfs Greta – en ik bedoel dat niet cynisch – gebruikt haar platform momenteel om aandacht te vragen voor de oorlog in Gaza. In een interview zegt ze hierover: “The reason why I am a climate activist is not because I want to protect trees. I’m a climate activist because I care about human and planetary well-being, and those are extremely interlinked.”
Alles is verbonden, zeggen veel jonge mensen. Maar de vraag is misschien ook: hoeveel problemen en zorgen kun je handelen, en echt tijd en aandacht geven? En wat doet het met je mentale gezondheid? In de aandachtseconomie concurreren niet alleen merken en mensen, maar ook grote maatschappelijke problemen met elkaar. Dan is het niet gek dat jongeren zeggen: ik kan me niet over alles tegelijk druk maken. Of, wat we ook vaak horen (zie ook hier): sorry, ik volg het nieuws wat minder actief, want ik heb er geen invloed op.
Jongeren groeien op in een consumptiemaatschappij.
@livekindly Does anybody need this many packages? 🤔 Massive influencer PR hauls like these may be seen as “life goals” to some, but in reality this type of overconsumption is destroying the planet. Even if they give some away, it doesnt mean those people will want or use the products. #overconsumption #makeup #collection #haul #sustainability #sustainableliving #ecofriendly #shopping #prhaul #unboxing ♬ original sound – Sophie
Op social media worden jongeren de hele tijd getarget om spullen te kopen. We beschreven onlangs hoe TikTok microtrends bij jongeren aanjaagt. Vaak gaat het om goedkope spullen van ver weg. Vooral bij fast fashion laat Generatie Z een “intention-behaviour gap” zien, zoals dit artikel laat zien. Velen maken zich wel zorgen om het klimaat, maar in het moment zelf is dat goedkope, trendy item op Shein of Temu toch moeilijk te weerstaan.
Ipsos I&O pleit er in de aanbevelingen voor meer in te spelen op de oer-Hollandse ‘deugd’ van zuinig zijn op je spullen en dan ook te laten zien hoeveel geld je daarmee uitspaart. Milieu Centraal ontwikkelde bijvoorbeeld een online training om je eigen stijl te ontdekken, opdat je minder snel verleid wordt tot nieuwe aankopen.
De politiek lost het probleem onvoldoende op.
In het onderzoek pleiten de jongeren ervoor dat de overheid duurzame keuzes – zoals Europees treinreizen – gemakkelijker en betaalbaarder maakt. Om uit het prisoner’s dilemma te ontsnappen – waarbij het collectieve belang het onderspit delft – is een langetermijnaanpak nodig vanuit de overheid. Dieuwertje Wallaart van de Jonge Klimaatbeweging reageerde in de Volkskrant op het onderzoek met: “Politici zijn vaak bang om betuttelend te zijn. Maar wij zeggen juist: betuttel ons.”
Nederlandse en Europese politici zijn echter steeds terughoudender om dat te doen, uit angst te worden afgestraft door (ook jonge) kiezers. De komende verkiezingscampagnes zal het in Nederland ook meer gaan over veiligheid, koopkracht of de wooncrisis. Oh ja, en over migratie natuurlijk.
Roxane van Iperen stelt in haar essay ‘Eigen planeet eerst’ de vraag of de democratische rechtsstaat wel is ingericht om het klimaatprobleem op te kunnen lossen. Haar essay omschrijft ze in deze podcast (vanaf 14:00) als een zoektocht naar een antwoord op de vraag van haar tienerkinderen: ‘Als klimaatverandering al zo erg is als jullie beweren, en zoals we dat leren op school, waarom doen we dan niks?’
Van Jip van den Toorn voor de Volkskrant
De jeugd heeft de toekomst!?
Klimaatverandering is niet meer alleen een ver-van-mijn-bedshow. We ervaren steeds meer weersextremen, ook in eigen land. Al zijn de extreme gevolgen elders veel meer voelbaar.
Jongeren leren hierover vaak wel op school. Het is heel positief dat ze meer weten over oorzaken en mogelijke oplossingen en dit ook kunnen betrekken op hun eigen gedrag. Maar als we niet op grote schaal massaal gaan veranderen, ervaren zij het prisoner’s dilemma en raken verlamd.
Zou een extreem hete, droge zomer daar verandering in kunnen brengen? De UNDP constateerde in 2021 nog dat jongeren – onder de 18 jaar – wereldwijd meer bezorgd waren over klimaatverandering dan oudere generaties. Inmiddels is een nieuwe meting uit van deze People’s Climate Vote, die laat zien dat de bezorgdheid overall is toegenomen, en vooral bij oudere generaties.
80 procent van de 73.000 ondervraagden vindt dat jongeren meer moeten leren over klimaatverandering op school. Daar ben ik het van harte mee eens. Onderwijs bereidt je immers voor op de toekomst. Maar als we alleen problemen belichten en geen oplossingen; als politici voortdurend wegduiken en niets oplossen; als cynisme de boventoon voert; dan snap ik dat jongeren verlamd raken door dit thema. En zo komen we uit bij een conclusie die ik in 2021 al trok: we hebben mensen uit alle generaties nodig om echt tot duurzame systeemverandering te kunnen komen. En er moet veel meer aandacht uitgaan naar mogelijke oplossingen.
Meer over dit onderzoek?
Bekijk hier het hele rapport.
Ipsos I&O maakte ook een podcast over het onderzoek, klik hier.
Meer over jongeren?
Al sinds 1999 werkt Youngworks met een team van onderzoekers, adviseurs en trainers; en met een uitgebreid netwerk, van wetenschappers tot designers aan verschillende vraagstukken rondom jongeren (en hun toekomst). We schrijven regelmatig blogs en longreads, bekijk hier onze blogs. Ook is onze kennis gebundeld in verschillende boeken en (online) trainingen.
Wil jij je met collega’s verdiepen in jongeren? Neem dan zeker contact met ons op.