Jongerenonderzoek onder de loep #8
In onze rubriek ‘Jongerenonderzoek onder de loep’ licht Youngworks regelmatig een actueel onderzoek over jongeren uit. Voortdurend verschijnen er namelijk interessante rapporten die ons meer leren over jongeren. We vatten de belangrijkste uitkomsten en inzichten voor je samen en vragen drie mensen om te reageren op de resultaten: een wetenschapper, een professional uit de praktijk én een jongere zelf. In deze editie zoomen we in op ‘Seks onder je 25e’ van Expertisecentrum Seksualiteit Rutgers en Soa Aids Nederland. Hanneke de Graaf (hoofdonderzoeker Seks onder je 25e), Riff Roozeboom (oprichter Live Your Story) en Iris (18 jaar en student) geven hun reactie.
Het onderzoek in het kort
‘Seks onder je 25e’ is het grootste landelijke onderzoek naar seks en relaties onder jongeren vanaf 13 tot 25 jaar Eerdere metingen zijn gepubliceerd in 2005, 2012 en 2017. Het onderzoeksrapport deelt cijfers over uiteenlopende onderwerpen gerelateerd aan seks en relaties en probeert deze cijfers te duiden aan de hand van eerdere onderzoeken. De inzichten bieden houvast in het vormgeven van preventie, zorgverlening, beleid en voorlichting. De vierde editie is in januari 2024 online gepubliceerd door landelijk Expertisecentrum Seksualiteit Rutgers in samenwerking met SOA Aids Nederland.
Hoe is het onderzocht?
Tussen oktober 2022 en februari 2023 kregen duizenden jongeren de uitnodiging om mee te doen met het landelijke onderzoek. Jongeren van 12 t/m 15,6 jaar vulden de online vragenlijst in op school; jongeren tussen de 16,5 en 24 jaar krijgen een uitnodiging van het CBS om mee te doen. Meer dan 10.000 jongeren deden mee. Hierdoor zijn de resultaten representatief voor de doelgroep én zijn er inzichten opgedaan over specifieke subgroepen, zoals lhbti-jongeren.
Wat zijn de belangrijkste uitkomsten?
We lezen zowel over positieve ontwikkelingen, zoals de toegenomen acceptatie van lhbti-jongeren, als zorgelijke cijfers, bijvoorbeeld over het afgenomen anticonceptiegebruik. Wij zetten vijf inzichten op een rij.
Bron: samenvatting ‘Seks onder je 25e’
1. Jongeren beginnen steeds later aan seks
Waar de gemiddelde leeftijd waarop jongeren voor het eerst seks hebben gehad in 2012 en 2017 nog respectievelijk 17 en 18 jaar was, is deze leeftijd in 2023 verder gestegen naar 18,7 jaar. Ook het aantal jongeren dat ervaring heeft vóór hun 18e met verliefdheid, relaties en zoenen, loopt terug.
Een denkbare verklaring is dat jongeren het mogelijk moeilijker vinden om fysiek contact te leggen, omdat zij gewend zijn om meer online met elkaar te communiceren. Daarnaast ervaren jongeren druk om de juiste keuzes te maken, en stellen ze de stap om te beginnen met hun seksleven daarom wellicht uit. Tot slot zijn jongeren misschien bang voor roddels op sociale media wanneer zij te snel overgaan tot seksueel contact.
2. Veranderde kijk op relaties en seks
Met wie hebben jongeren deze eerste seksuele ervaring? Dat verschuift: jongeren hebben minder vaak hun eerste keer seks binnen een relatie. Deze verschuiving zien we ook terug in de laatste persoon met wie jongeren seks hadden: dit zijn vaker onenightstands en losse partners, en minder vaak een vaste partner.
Vooral meiden lijken een andere kijk te hebben op seks zonder verliefdheid. Bijna tweederde van de meiden vindt het oké als twee mensen seks hebben zonder verliefd te zijn. In 2012 en 2017 was dit nog respectievelijk 26% en 47%. Deze ontwikkeling kent twee kanten. Enerzijds kunnen jongeren zich vrijer voelen om de relatievorm te kiezen die bij hen past. Anderzijds kent een vaste relatie ook haar voordelen, doordat jongeren meer uitwisselen over wat hun wensen en grenzen zijn.
Bron: samenvatting ‘Seks onder je 25e’
3. Meer jongeren gebruiken geen anticonceptie
Een op de vijf jongeren gebruikt geen anticonceptie: in 2017 was dit nog een op de tien. Voor welke anticonceptie jongeren kiezen is ook veranderd. Zo is het pilgebruik sterk afgenomen en gebruikt een groeiende groep een spiraaltje. Het aantal jongeren dat een condoom gebruikt is ook afgenomen. Mogelijk hebben jongeren meer seks met losse partners met wie ze vaker seks hebben, en speelt het ‘hebben van vertrouwen’ hierin een rol.
Opvallend is dat er, ondanks het lagere anticonceptiegebruik, geen toename is in het aantal soa-diagnoses en ongewenste zwangerschappen. Mogelijk vertaalt het lagere condoomgebruik zich pas later naar meer soa-diagnoses. Bovendien is de groep jongeren die meerdere sekspartners heeft, afgenomen.
Bron: samenvatting ‘Seks onder je 25e’
4. Meer lhbti+-acceptatie onder jongeren
Het aantal jongeren dat zich niet uitsluitend tot de andere sekse aangetrokken voelt, is gegroeid. In 2023 gaat dit om een op de vier meiden, en een op de negen jongens. Jongeren staan steeds meer positief tegenover de zichtbaarheid van homoseksualiteit. Nu keurt 24% van de jongens en 9% van de meiden dit af: in 2012 was dit nog respectievelijk de helft van de jongens en een kwart van de meiden. Ondanks de toegenomen sociale acceptatie, scoort de groep lhbti+-jongeren wel nog steeds lager op positieve seksuele gevoelens, positief lichaamsbeeld en mentaal welzijn.
5. Stijging in seksuele grensoverschrijding
Het rapport onderscheidt verschillende soorten seksuele grensoverschrijding: waaronder seksuele opmerkingen, vervelende aanrakingen, gedwongen seksuele handelingen en seksueel geweld. Het onderzoek laat een stijging zien in deze verschillende categorieën, onder zowel jongens als meiden. Het is niet duidelijk of seksuele grensoverschrijding inderdaad vaker voorkomt, of dat jongeren zich door de toegenomen media-aandacht meer bewust zijn wanneer hun grenzen zijn overschreden en hier makkelijker over delen.
Andere opvallende cijfers
- Jongeren geven hun seksleven gemiddeld een 7.
- Jongeren zijn niet tevreden over de hoeveelheid en het type informatie dat zij op school krijgen over seksuele vorming. Ze beoordelen deze info met een 5,6.
- Een op de vijf meiden is gedwongen tot seksuele handelingen die zij niet wilde.
- Meiden ervaren minder seksueel plezier dan jongens tijdens de seks: slechts 28% van de meiden ervaart hun eerste keer seks als fijn, tegenover 64% van de jongens.
- 10 procent van de jongeren checkt niet altijd of de ander ook seks wil.
Meer weten?
Download hier het rapport of de samenvatting.
Hanneke de Graaf, hoofdonderzoeker ‘Seks onder je 25e’
Hanneke is werkzaam bij Rutgers als programmamanager kennisontwikkeling op de nationale afdeling. Rutgers voert al sinds 2005 het onderzoek ‘Seks onder je 25e’ uit, samen met Soa Aids Nederland. Bij deze vierde publicatie van het onderzoek in 2024 is Hanneke betrokken als hoofdonderzoeker.
Wat is volgens jou het meest opvallende resultaat uit het onderzoek?
‘Wij trekken altijd conclusies per thema, dus dat is lastig te zeggen. Maar in het algemeen valt op dat er iets meer ruimte is voor diversiteit. Jongeren accepteren bijvoorbeeld sneller twee zoenende jongens op straat, en wij zien ook een verschuiving wat betreft gender-identiteit en relatievormen. Het lijkt alsof mensen bewuster nadenken over de vragen: wie ben ik en wat wil ik?’
Welke zorgelijke ontwikkelingen komen uit het onderzoek naar voren?
‘Er blijven zorgen over seksueel grensoverschrijdend gedrag. Daarin zien wij een kleine toename. Of het echt is toegenomen, of dat mensen het nu sneller herkennen, is nog onduidelijk. Zelfs als mensen het sneller herkennen blijft het zorgwekkend, omdat het aantoont dat het iets hardnekkigs is. Ook consent afstemmen blijkt lastig. Als iemand geen nee zegt, dan is het nog steeds geen ja.’
Al sinds 2005 doen jullie onderzoek naar de seksuele gezondheid van jongeren. Zijn er trends die juist stabiel blijven?
‘De hoofdconclusie is altijd dat het over het algemeen goed gaat met de seksuele gezondheid van Nederlandse jongeren. Seksueel grensoverschrijdend gedrag blijft wel een hardnekkige trend. Maar die is ook lastig te meten, omdat het zo sterk wordt beïnvloed door sociale normen.’
Wat hoop je dat het onderzoek teweegbrengt bij beleidsmakers en professionals die werken met jongeren?
‘Dat is per beleidsmaker of professional verschillend. Ik hoop dat er een bewustzijn wordt gecreëerd dat seksuele gezondheid meer is dan alleen het voorkomen van soa’s of onbedoelde zwangerschappen. Er is gelukkig steeds meer aandacht voor de positieve kanten van seks, ook op school, want met meer seksueel plezier komen ook seksuele risico’s minder vaak voor.’
Welk advies heb je voor mensen die seksuele vorming geven aan jongeren?
‘Het zou goed zijn als seksuele vorming niet op slechts één moment wordt gegeven. Dus het liefst zien wij dat het een doorlopende lijn is. Als je bijvoorbeeld op je 14e informatie krijgt die je pas op je 18e nodig gaat hebben, blijft het niet hangen. En er mag meer focus komen op communicatie tussen partners. Tot slot: geef ook vooral mee dat het ‘vallen en opstaan’ is, daar is niks mis mee.’
Iris (niet haar echte naam) van 18 jaar vertelt over haar ervaring
Hoe ging de seksuele voorlichting bij jou op school?
‘Jaarlijks kregen we richting Valentijnsdag seksuele voorlichting van onze biologiedocent, elk jaar meer informatie. Het was altijd een beetje ongemakkelijk. Je bent niet gewend dat het over jezelf en je privéleven gaat. Maar tegelijkertijd is het ook interessant.’
Wat had je graag anders gezien, als het gaat om je seksuele voorlichting?
‘Het was gericht op heterostellen en het ging vooral over seks binnen een relatie. Maar dat is niet hoe het voor iedereen is. In mijn omgeving hebben mensen ook onenightstands. Bovendien vind ik het belangrijk dat er ook een plek is om te praten over de gevaren, of vervelende situaties. Niet alleen op de middelbare school, maar ook op het mbo.’
Welke invloed heeft sociale media op seksuele vorming, denk je?
‘Ik haal nu mijn info vooral via Google, maar ook via TikTok. Ik volg een account dat informatie geeft die diverser is dan wat ik op de middelbare school heb geleerd. Dus dat is positief. Maar social media zorgen er ook voor dat je een droombeeld krijgt hoe het zou moeten zijn. Hoe een aantrekkelijke vrouw eruit moet zien, of door video’s op pornowebsites. Terwijl dat niet is hoe het echt is.’
In het onderzoek is te lezen dat jongeren steeds later seks hebben, de gemiddelde leeftijd is nu 18,7 jaar. Komt dit overeen met jouw beeld?
‘Op de middelbare school lijkt het alsof iedereen het al gedaan heeft, door verhalen over seks, drugs en alcohol. Dan denk je: dat moet ik ook doen, dan hoor ik erbij. Pas na de middelbare kwam ik erachter dat er ook genoeg mensen zijn die het nog niet hebben gedaan. En dat is ook heel begrijpelijk.’
In het onderzoek is te lezen dat jongeren, vooral meiden, positiever staan tegenover seks zonder verliefdheid. Herken jij dit bij jezelf of in je omgeving?
‘Ja, ik heb zelf ook zo’n vriendschap gehad, friends with benefits. Soms was het een vriendschap, soms hadden we iets meer nodig, maar geen relatie. In het begin was het vreemd, maar toen kwam ik erachter dat het iets fijns heeft. Ik zit niet aan die persoon vast en kan mezelf verder blijven ontdekken.’
Welk advies zou jij je jongere ik willen meegeven als het gaat om seks en relaties?
‘Niet denken ‘Wat gaan mijn ouders of vrienden hiervan vinden?’, of ‘Straks zie ik er niet goed genoeg uit’. Want als je naar je hart luistert, dan maakt het niet uit. Oh, en zoek niet naar #couple op TikTok als je in een relatie zit. Dan zie je allemaal video’s van schattige koppels, en ga je je eigen relatie vergelijken met een beeld van hoe het zou moeten zijn.’
Riff Roozeboom, Artistiek directeur van Live Your Story
Kun je iets vertellen over Live Your Story?
‘Vanuit mijn achtergrond als antropoloog en regisseur heb ik in 2019 Live Your Story opgericht, om via theater het gesprek met jongeren en mensen die met hen werken aan te kunnen gaan over maatschappelijke thema’s. We spelen voorstellingen op scholen, sportclubs en in buurthuizen die altijd draaien om thema’s als inclusie, jezelf kunnen zijn én ruimte geven aan anderen. Een van onze voorstellingen heet ‘Ja, ik wil’ en gaat over seksualiteit.’
Wat willen jullie overbrengen met ‘Ja, ik wil’? En hoe creëer je een veilige sfeer om over seks te praten?
‘Onze boodschap is: Doe wat je zelf wil, op het moment dat jij dat zelf wilt, op de plek die je wilt, met iemand die dat óók wil. Er is niet één moment waarop je ontmaagd moet zijn; je staat zelf aan het roer.
Een voorstelling in een klas – we werken met kleine groepen – start met acteurs die scènes spelen over het thema. Dan gaan we in gesprek over wat die personages meemaken en wat voor advies ze hen zouden geven. Jongeren hoeven het dus niet over zichzelf te hebben, maar dat mag wel. Daarna volgt een interactief deel met veel humor. Zo doen ze een spel waarbij ze à la 30 Seconds allerlei woorden rondom liefde en seks moeten omschrijven, een goede ijsbreker.’
Jongeren beginnen steeds later aan seks … hoe duid jij dit?
‘Ik zie dat er veel druk op ligt dat het in alle opzichten perfect moet zijn. Als het niet perfect is, doen ze het niet. Verder zie ik bij veel jongeren twee seksuele ontwikkelingen: online en in het echte leven. Online hebben sommige jongeren soms al van alles gedaan, terwijl ze in real life nog nooit door iemand zijn aangeraakt. Fysiek contact is vaak echt een drempel.’
Wat is er volgens jou nodig qua seksuele voorlichting?
‘Het helpt heel erg als het minder taboe is om erover te praten. Normaliseren helpt. En verder mag het van mij ook wel wat positiever. Nu is het vooral: pas op! Je kan zwanger worden, een soa opdoen of met sexting te maken krijgen. Terwijl seks ook gewoon leuk, grappig en onhandig kan zijn.’
Wat is jouw tip aan professionals die met jongeren werken?
‘Allereerst: snap goed hoe jouw relatie is tot jongeren en wat daarin gepast is. En verder: begrijp hun wereld. De manier waarop jongeren nu omgaan met seks wordt beïnvloed door influencers en TikTok. Kijk maar naar de invloed die Andrew Tate heeft op een deel van de jongens. Daartegenover zie ik ook jongeren die heel zelfbewust bezig zijn met genderdiversiteit. Er is echt polarisatie rondom seksualiteit. Verdiep je daarin. Daarom is het ook zo mooi als het ons lukt om leerlingen in de klas op dit thema te verbinden en te zien dat ze elkaar beter gaan begrijpen.’
Meer over ‘jongerenonderzoek onder de loep’
Youngworks is een onderzoek- en adviesbureau, gespecialiseerd in jongeren als doelgroep. Naast het zelf uitvoeren van jongerenonderzoek en adviestrajecten houden de jongerenexperts van Youngworks ook nauw in de gaten wat er zoal wordt gepubliceerd door bijvoorbeeld wetenschappers en instanties. Tweemaandelijks verschijnt daarom onze rubriek ‘Jongerenonderzoek onder de loep’, lees hier de reeds verschenen artikelen van ‘jongerenonderzoek onder de loep’.
Heb je tips voor een recent jongerenonderzoek dat wij onder de loep kunnen nemen? Altijd welkom! Mail dan naar: yvonne@youngworks.nl