Verschillen binnen Generatie Z – Deel 2

De complexiteit van Gen Z: de uiteenlopende verschillen

Als we de mediakoppen moeten geloven is Generatie Z onder andere woke, burnt-out, telefoonverslaafd en werkschuw. Allemaal prikkelende, maar vaak misleidende labels. Wat Generatie Z namelijk vooral kenmerkt zijn haar verschillen. Ja, deze generatie kent gedeelde worstelingen, maar dit kneedt hen niet tot een homogeen geheel. In het eerste deel van dit drieluik bespraken we in dit kader al de ‘noodzakelijke complexiteit’ van Generatie Z. In dit artikel laten we je zien dat de opvattingen binnen Gen Z zelfs meer verschillen dan binnen oudere generaties. Hoe kan dit en wat zegt dit over de huidige generatie jongeren?

We komen net uit een pandemie; er is sprake van woningnood, krapte op de arbeidsmarkt, een klimaatcrisis en ook op het mondiale podium is het onrustig. Jongeren die nu opgroeien worden gecon­fronteerd met dezelfde actuele maatschappelijke ontwikkelingen en thema’s. Maar ze gaan hier niet allemaal op dezelfde manier mee om. Ze vertalen dit op verschillende manieren naar hun persoonlijke waarden, overtuigingen en gedrag.

Generatie Z en klimaatverandering

Neem bijvoorbeeld de overtuigingen van Gen Z ten aanzien van klimaatverandering. Onderzoekers van de lerarenopleiding van de Hogeschool van Amsterdam ondervroegen op dit thema 1.100 vijftienjarigen in Amsterdam, een enorm diverse en gesegregeerde stad. Uit het onderzoek bleek dat de gemiddelde Amsterdamse scholier niet twijfelt aan klimaatverandering en klimaatverandering als de grootste bedreiging voor de toekomst van de wereld ziet. Hiermee zitten ze – in vergelijking met oudere generaties – aan de meer progressieve kant op dit thema.

Het gemiddelde vertelt echter niet het gehele verhaal. De onderzoekers zien namelijk grote verschillen tussen de opvattingen van jongeren naar schooltype en culturele achtergrond. Vwo-leerlingen zonder migratie-achtergrond vertonen bijvoorbeeld vaak een veel groter klimaatbewustzijn dan vmbo-leerlingen met een niet-westerse migratieachtergrond. De grote onderlinge verschillen op dit – toch vrij prominente – maatschappelijke thema vallen (deels) te verklaren vanuit ‘het nest’ waarin jongeren opgroeien. De houding van ouders tegenover klimaatverandering beïnvloedt namelijk sterk die van hun kinderen, en de houding van ouders op dit thema kan voor een belangrijk deel langs sociaal-economische scheidslijnen worden geduid. Sommige jongeren, met name uit gezinnen met een hogere sociaal-economische status, krijgen het thema klimaatverandering met de paplepel ingegoten, maar tegelijk praat 55% van de ouders niet of nauwelijks met hun 15-jarige kind over klimaatverandering[1].

Jongeren zijn zoekende op de maatschappelijke thema’s en uitdagingen van hun tijd. Als ze een standpunt dienen in te nemen, is het vaak voor de hand liggend om het dominante sentiment in de directe sociale omgeving over te nemen. Waarom zou je er tenslotte anders over denken? En dat zien we op dit thema dus twee kanten opwerken: met aan de ene kant een groep jongeren die zich enorm betrokken voelt op klimaatverandering en de andere kant een groep die hier weinig mee bezig is of zelfs sceptisch tegenover staat.

Generatie Z en politieke gekleurdheid: zijn ze progressiever?

Hoewel Gen Z gemiddeld genomen op veel thema’s progressiever is dan oudere generaties, gaan achter de gemiddelden dus alsnog flinke tegenstellingen schuil. De toenemende polarisering in de gehele samenleving raakt ook Generatie Z. Dit zien we ook terug in hun politieke voorkeuren.

Gemiddeld genomen vertonen jongeren bij verkiezingen een voorkeur voor cultureel progressieve en economisch liberale partijen. In 2017 en in 2021 waren bijvoorbeeld D66 en GroenLinks de grote winnaars onder jongeren[2]. Hebben alle jongeren dan deze politieke voorkeur? Nee, dit lijkt weer af te hangen van bijvoorbeeld het schooltype. In alle leeftijdsgroepen stemmen jongeren met een hbo- of universitaire opleiding economisch liberaler en cultureel progressiever. En deze groep gaat ook vaker stemmen dan jongeren met een mbo-opleiding.

Kortom, niet alle jongeren denken progressief-liberaal, maar dat is wel de dominante politieke voorkeur onder de groep jongeren die daadwerkelijk haar stem uitbrengt. De groep met meer rechts-conservatieve idealen bestaat wel degelijk, maar stemt minder vaak.[3]

Het contrast in politieke voorkeuren onder jongeren kan zelfs opvallend groot zijn. In de aanloop naar de landelijke verkiezingen van 2021 was er tumult rondom de jongerenbewegingen van de SP en van FvD. Het radicaal-communistische gedachtegoed van de ene groep en de fascistische ideeën van de andere groep schokten volwassenen binnen en buiten de eigen partij. Een verklaring voor de radicale ideeën van deze politiek-geëngageerde jongeren? De levensfase waarin zij zich bevinden: als je je identiteit nog volop aan het vormen bent, ben je namelijk vatbaarder voor ongenuanceerde denkbeelden. Een duidelijk – zwart-wit – idee over hoe de wereld hoort te zijn, geeft houvast wanneer het allemaal nog zo ongrijpbaar voelt. Dat het omarmde ideaal in de dagelijkse realiteit mogelijk niet haalbaar is, maakt voor een puberbrein in ontwikkeling weinig uit.

Politieke jongerenbewegingen zijn hierdoor vaak radicaler dan hun moederpartij. En dit zorgt er ook voor dat jongeren zich in het algemeen wat meer aangetrokken voelen tot de buitenkanten – zowel links als rechts – van het politieke spectrum. Het politieke midden is voor zoekende jongeren minder interessant.[4]

Samenhang in overtuigingen binnen de generaties

Dit zijn uiteraard slechts twee voorbeelden van ideologische tegenstellingen binnen Generatie Z. Een onderzoek uit 2019 suggereert echter dat ze niet op zichzelf staan. De onderzoekers toetsten de overtuigingen van Britten[5] van alle leeftijden op 419 lifestyle stellingen (wisselend van ‘Ik gebruik op de meeste dagen een hervulbare waterfles’ tot ‘Er is weinig dat ik kan doen om mijn leven te veranderen’). Vervolgens bekeken ze de groepscohesie (samenhang in overtuigingen) voor verschillende groepen, die ze uitdrukten in één cijfer. Aan de hand van deze coëfficiënt maakten ze onder andere een vergelijking tussen verschillende generaties. Dit zag er als volgt uit [6]:

• Gen Z vertoont de minste gelijkgestemdheid van alle generaties in het onderzoek.
• Millennials scoren hoger op groepscohesie dan Gen X en de BabyBoomers.

Dat Millennials hoger scoren dan Gen X en Babyboomers is geen verrassing. Zij bevinden zich qua leeftijd nog dichterbij hun formatieve jaren dan de oudere generaties. Dit zorgt ervoor dat de waarden en overtuigingen waar zij zich als twintigers aan hebben gecommitteerd nog verser in het geheugen liggen. Bij oudere generaties zien we altijd dat de groepscohesie afneemt, simpelweg omdat waarden en overtuigingen naarmate het leven voortduurt onder invloed van individuele ervaringen kunnen vervagen en verschuiven. De invloed van het gemeenschappelijke referentiekader tijdens de adolescentie neem af naarmate mensen ouder worden. Maar, waarom vertoont Gen Z dan alsnog minder groepscohesie dan de Millennials?

De verschillen binnen Generatie Z verklaard

In deel 1 van deze serie legde ik uit dat het ‘anders zijn’ van Gen Z voortkomt uit twee kenmerken:

• Waar staan ze in hun ontwikkeling (leeftijdseffect)?
• Hoe interacteren jongeren met de tijdgeest (generatie-effect)?

Deze beide elementen verklaren ook waarom Gen Z’ers meer verschillen en tegenstrijdigheden vertonen dan oudere generaties.

Leeftijdseffect

Gen Z (geboren na 2000) zit nog grotendeels in haar formatieve jaren: de periode waarin jongeren zich voor het eerst committeren aan een set van waarden, ideeën en overtuigingen. Dit proces bestaat tot hun 20’er jaren vooral nog uit proberen en experimenteren. Wat 15-jarigen nu belangrijk vinden, zegt lang niet alles over wat ze op hun 21e belangrijk vinden. Een groot deel van Gen Z zit nog in een experimentele fase. Hun overtuigingen zijn enorm veranderlijk. De hiermee gepaard gaande onduidelijkheid op waardenniveau wordt onder andere weerspiegeld in de onduidelijke, vaak tegenstrijdige opvattingen van Gen Z.

Generatie-effect

Gen Z weerspiegelt de samenleving waarin ze opgroeit, en die kent een steeds grotere verscheidenheid in verhalen en ideeën. Van alle kinderen en jongeren (0-25 jaar) heeft ruim een kwart – 27% – een migratieachtergrond.^[7] De toenemende culturele diversiteit onder jongeren zorgt dat ze kunnen putten uit een rijker aanbod van culturele verhalen, ideeën en gebruiken tijdens hun formatieve jaren dan voorgaande generaties. Echter, de mate van toegang die jongeren hebben tot dit diverse aanbod blijkt beperkt. Onze samenleving wordt namelijk tegelijkertijd gekenmerkt door toenemende sociale segregatie: een groeiende scheiding van groepen naar sociale klasse.

Het Sociaal Cultureel Planbureau registreerde al in 2014 dat groepen met verschillende opleidingsniveaus, sociaaleconomische en sociaal-culturele kenmerken in onze samenleving verder van elkaar afdrijven. Ze ontmoeten elkaar minder op straat omdat ze in verschillende buurten wonen, bij verschillende verenigingen sporten, op verschillende plekken uitgaan en in verschillende mediabubbels leven. Jongeren met verschillende opleidingsniveaus gaan ook niet langer naar dezelfde scholen, doordat steeds meer scholen kiezen voor het aanbieden van één onderwijsniveau[8]. Ook op de werkvloer speelt deze ontwikkeling door: theoretisch opgeleide kenniswerkers werken steeds minder direct samen met praktisch opgeleide arbeidskrachten. Tijdens de Coronapandemie werd deze trend van ruimtelijke en sociaaleconomische segregatie extra blootgelegd en op sommigen punten – met name op de arbeidsmarkt – vergroot.[9]

Hoewel de wereld dus groter wordt qua aanbod van ideeën en overtuigingen, neemt de ruimte voor de uitwisseling hiervan af. Dit voedt de tegenstrijdige opvattingen onder jongeren. Veel jongeren experimenteren tijdens het opgroeien vooral met – een beperkte hoeveelheid – ideeën en opvattingen, die binnen hun eigen sociale en digitale bubbel beschikbaar zijn. Zo kunnen jongeren compleet tegenovergestelde opvattingen ontwikkelen.

Gemiddeld geven jongeren de Nederlandse democratie bijvoorbeeld een 6,2. Dit cijfers zegt wederom weinig: een flink percentage van de hbo- en wo-opgeleide jongeren (32%) geeft de democratie namelijk een acht of hoger, terwijl 39% van de mbo-jongeren de democratie een vijf of lager geeft.^[10]  Het is niet zo dat mbo-opgeleiden zich niet betrokken voelen bij maatschappelijke vraagstukken, maar een groter deel van hen voelt zich niet verbonden met de politiek. Dit sentiment kan binnen de eigen bubbel voortdurend worden bevestigd, zonder dat mensen met andere overtuigingen (uit andere groepen) hier tegenwicht voor bieden.

Conclusie

De tegenstrijdige ideeën binnen Gen Z weerspiegelen de segregatie (en polarisatie) in de samenleving om hen heen. Dit maakt de grote diversiteit in opvattingen een generatiekenmerk van Gen Z. Dit is wat haar – paradoxaal genoeg – het meest onderscheidt van oudere generaties.

Opnieuw werpt dit de vraag op: hoe zinvol is het dan om Gen Z als een groep te beschouwen?

Ja, ze weerspiegelt als jonge generatie de huidige tijdgeest. Maar, die tijdgeest maakt het steeds moeilijker voor Gen Z om gemeenschappelijke ideeën en opvattingen te ontwikkelen. Opvallend genoeg lijkt Gen Z daar zelf niet echt mee te worstelen. Ze ervaren hun onderlinge verschillen niet als een belemmering om alsnog een groepsidentiteit te ontwikkelen en zich, soms gemeend en soms ironisch, flink af te zetten tegen oudere generaties: van ‘OK Boomer’ tot #millenialbashing.

In het derde en laatste deel van deze serie duik ik daarom in het generatiebesef van Gen Z en hoe zij zichzelf als groep verhouden tot andere generaties.

Bronnen:
[1] Bosschaart, A (2019) Ecorexia of klimaatapathie: hoe denken Amsterdamse leerlingen over klimaatverandering? Hogeschool van Amsterdam. & Van Sark, Y. (2021) Opgroeien terwijl de wereld in brand staat. Kosmos Uitgevers, Utrecht/Antwerpen.
[2] Wat als alleen jonge mensen hadden gestemd – NOS
[3] Tegenlicht: Lekker conservatief
[4] Jongeren en democratie – IOResearch
[5] PUNCTURING THE PARADOX: GROUP COHESION AND THE GENERATIONAL MYTH. Disclaimer: Hoewel de Britse cultuur op veel fronten verschilt van de Nederlandse, is ze in onze ogen op waardenniveau goed vergelijkbaar. De bevindingen uit dit onderzoek zijn uiteraard niet 1 op 1 naar Nederland te vertalen, maar hebben wel een indicatieve waarde t.a.v. de situatie in Nederland.
[6] Aanvulling: het Britse onderzoek biedt aanvullend een ontnuchterend inzicht over de waarde van het denken in generatieverschillen: Kuiswoordpuzzelfans (+3) en mensen die Orangina drinken (+4,5) vertonen zijn gelijkgestemder dan elke generatie. Wanneer we mensen in groepen willen indelen blijkt het zinvoller om hierbij te kijken naar hun dagelijkse activiteiten of drinkvoorkeuren dan naar de periode waarin ze geboren zijn… Dit is waarom we moeten oppassen met generatiedenken in het algemeen. Het risicio van een onjuiste generationalisatie ligt voortdurend op de loer. Feit blijft dat een nieuwe generatie, zoals Gen Z, de huidige tijdsgeest weerspiegelt en dat het dus altijd interessant is om ons te verdiepen in de (verschillende) overtuigingen van jonge generaties.
[7] Migrantenjeugd NJI Databank (2019) 
[8] Samen of gescheiden naar school
[9] WRR & KNAW (2021) COVID-19: Expertvisies op de gevolgen voor samenleving en beleid. 
[10] Broet, T. & Pleij, S. (2017) Vernieuw de democratie! En snel!. Vrij Nederland. 

Wil jij na het lezen van dit artikel werken aan je begrip voor jongeren?

Overweeg dan eens onze Basisopleiding: Jongeren als Doelgroep. In deze basisopleiding ga je deze vraag vanuit de belevingswereld van jongeren beantwoorden.

• Met de opgedane kennis ga je jouw jonge doelgroep nog beter begrijpen.
• We bieden input en opdrachten die je helpen bij het reflecteren op jouw strategie en aanpak richting jongeren.
• Je ontwikkelt nieuwe ideeën en invalshoeken om jongeren nog beter te bereiken.

Start direct!

Meer over jongeren

Al sinds 1999 werkt Youngworks met een kernteam van onderzoekers, adviseurs en trainers; en met een uitgebreid netwerk, van wetenschappers tot designers aan verschillende vraagstukken rondom jongeren (en hun toekomst). We schrijven regelmatig blogs en longreads, bekijk hier onze blogs. Ook is onze kennis gebundeld in verschillende boeken. Bekijk hier ons aanbod.

Wil jij je met collega’s verdiepen in dit onderwerp? Of wil je verkennen wat dit betekent voor jullie organisatie? Neem dan contact met ons op.