Zakgeld = leergeld: betaalgedrag van scholieren onder de loep

Jongerenonderzoek onder de loep #13

In de rubriek ‘Jongerenonderzoek onder de loep’ licht Youngworks actuele onderzoeken over jongeren uit. Voortdurend verschijnen er namelijk interessante rapporten die ons meer leren over jongeren. We vatten de belangrijkste uitkomsten en inzichten voor je samen, en laten drie mensen reageren op de resultaten: een onderzoeker, een professional uit de praktijk én een jongere zelf.

In deze editie zoomen we in op het onderzoek ‘Betaalgedrag scholieren 2025’ van het Nibud en ABN AMRO dat in maart 2025 verscheen. We spraken hierover met Annette Groen van het Nibud en Babet Boswinkel van ABN AMRO (projectleiders van het onderzoek), met Jolanda van Scharenburg (Jongeren Perspectief Fonds) en de 15-jarige scholier Lisa.

Het onderzoek in het kort

In samenwerking met ABN AMRO onderzocht het Nibud in 2024 het betaalgedrag van jongeren (12-17 jaar). Het rapport ‘Betaalgedrag scholieren 2025’ beschrijft hoe jongeren financieel overzicht houden. Door de vele digitale betaalopties – uitstaande Tikkies, achteraf betalen, nog niet teruggestuurde aankopen – kan een vertekend beeld ontstaan van hun financiële situatie.

Hoe is het onderzocht?

Het onderzoek bestond uit twee onderdelen. Eerst vonden er twee groepsgesprekken plaats. Het rapport bevat veel quotes die in deze gesprekken genoemd zijn. Daarna is een enquête afgenomen onder 1.546 jongeren, die werden bevraagd over hun betaalgedrag. De scholieren kwamen van het vmbo, havo en vwo, en de steekproef is representatief voor leeftijd, geslacht en provincie.

Het Nibud heeft in eerdere jaren (o.a. 2025, 2020) het financieel gedrag van scholieren in kaart gebracht, waardoor het onderzoek ook zicht geeft op trends in financiële vaardigheden en gedrag.

Wat zijn de belangrijkste resultaten?

1. Maandelijkse inkomsten en uitgaven: wat komt erin, wat gaat eruit?

De meeste jongeren halen hun geld uit zakgeld: maar liefst 85% krijgt zakgeld, voor gemiddeld €40 euro per maand. Daarnaast krijgt 30% van de jongeren kleedgeld – een kleiner percentage dan in 2020 – met een gemiddelde van €70 euro per maand. Daarnaast komen jongeren aan geld op verjaardagen en via bijbaantjes. Ook interessant: 3% heeft inkomsten uit een eigen bedrijf/handeltje; 2% noemt online gokken als inkomstenbron; 2% handelt of belegt in crypto en 1% verdient via social media.

En waar geven jongeren hun geld dan het meest aan uit? Snacks, snoep en drinken staan bovenaan de lijst van bestedingen, gevolgd door cadeautjes en leuke dingen doen met vrienden.

Het onderzoek maakt vooral inzichtelijk dat scholieren het lastig vinden uitgaven aan eten en drinken goed bij te houden. Het gaat vaak om kleine bedragen, maar dit kan alsnog snel oplopen. Ook geven ze zelf aan dat deze uitgaven vaak onnodig zijn. Uitgaven aan kleding en schoenen zijn het meest inzichtelijk; de helft van de scholieren weet hoeveel ze hieraan besteden.

2. Achteraf betalen mag niet onder de 18 jaar, maar gebeurt volop.

Jongeren maken graag gebruik van de zogeheten ‘Buy Now, Pay Later’-diensten, zoals Klarna. Ze vinden het handig dat ze pas hoeven te betalen nadat ze hun bestelling hebben ontvangen. Dit biedt volgens hen gemak en zekerheid. Opvallend is dat ze achteraf betalen vaak niet als ‘lenen’ zien, terwijl het dat in feite wel is. Hoewel deze diensten officieel pas vanaf 18 jaar zijn toegestaan, blijken ook jongeren onder die leeftijd hiervan gebruik te maken. Vaak zonder te weten dat dit eigenlijk niet mag. Jongeren zijn zich deels bewust van de risico’s – bijvoorbeeld doordat ze erover horen via het Jeugdjournaal – maar toch heeft een kwart moeite om op tijd te betalen. Het gemak van een uitgestelde betaling kan er namelijk ook voor zorgen dat ze het overzicht verliezen of simpelweg vergeten te betalen. Het Nibud adviseert ouders daarom jongeren hierover te informeren; zij zijn immers verantwoordelijk voor de schulden en achterstanden van hun minderjarige kinderen.

3. Betaalverzoeken kunnen druk op vriendschappen zetten.

Betaalverzoeken zijn onder jongeren genormaliseerd: 65% stuurt deze zonder moeite. Toch maken jongeren zelden duidelijke afspraken over terugbetalingen. Dit kan tot spanningen leiden in vriendschappen en relaties. Voor welke bedragen mag ik een betaalverzoekje sturen? Wanneer krijg ik mijn geld weer terug? Sommige jongeren vinden het lastig geld terug te vragen, uit angst om gierig gevonden te worden. Het Nibud geeft daarom jongeren het advies om hier onderling meer over te praten en afspraken te maken, om zo minder weerstand te voelen een betaalverzoek te sturen.

4. Jongeren nog niet financieel vaardig: bewustzijn ontbreekt.

Hoewel jongeren aangeven niet veel moeite te hebben met het bijhouden van geldzaken, doen ze dit niet actief. Ze geven aan ‘het nog niet nodig’ te vinden. Vaak ontbreekt het aan financieel overzicht, vooral als het gaat om contant geld (dat vinden veel jongeren irritant: vooral muntgeld raak je snel kwijt) of openstaande betaalverzoeken. Slechts 30% maakt weleens een overzicht van inkomsten en uitgaven. De meeste jongeren checken vooral af en toe hun banksaldo; twee op de drie doet dat ongeveer één keer per week en de rest minder.

Toch heeft 24% vaak geen geld voor dingen die zij graag doen en maakt 17% zich vaak zorgen over geld. Die zorgen nemen toe met de leeftijd. Opvallend is dat er thuis weinig over financiële verantwoordelijkheid wordt gesproken. Desondanks vindt de helft van de jongeren dat ze goed met geld om kunnen gaan: slechts 2% denkt van niet. Het Nibud adviseert ouders daarom om actief mee te kijken met de financiële situatie van hun kind. Door samen te praten over inkomsten, uitgaven, betaalverzoeken en het maken van een overzicht, kunnen ouders de financiële bewustwording helpen vergroten. Niet pas wanneer het misgaat, maar juist preventief.

5. Zakgeld = leergeld, maar er wordt thuis weinig over gepraat.

Ten opzichte van 2020 is het aantal jongeren dat kleedgeld krijgt afgenomen, terwijl kleedgeld juist een goede manier is om te leren omgaan met geld. Uit de groepsgesprekken bleek bovendien dat er thuis weinig wordt gesproken over omgaan met geld en het houden van financieel overzicht. Het Nibud adviseert ouders daarom jongeren hun eigen uitgaven te laten betalen. Dit maakt geldzaken een stuk concreter en draagt bij aan het ontwikkelen van financiële verantwoordelijkheid. Zo oefenen jongeren met budgetteren en ervaren ze: op is op.

Meer weten over het onderzoek? Klik hier.

Voor scholieren zelf maakte het Nibud een speciale themasite: https://scholieren.nibud.nl/

In gesprek met Babet Boswinkel en Annette Groen

Babet Boswinkel is expert jongeren en geldzaken bij ABN AMRO. Annette Groen is onderzoeker en lid van het kennisteam bij het Nibud.  

Het Nibud doet al jarenlang onderzoek naar het financieel gedrag van scholieren. Wat zijn langetermijntrends?

Annette: ‘Scholieren hebben meer inkomsten dan in 2020, maar ook hun uitgaven zijn groter en gevarieerder. Daardoor hebben ze vaak het gevoel geld tekort te komen. We zien de invloed van verleidingen als social media en de 24/7-economie. Jongeren worden bovendien heel gericht getarget, wat het risico vergroot dat ze geld uitgeven dat ze eigenlijk niet hebben.’

Jullie hebben ingezoomd op de invloed van digitalisering op financieel gedrag. Wat kwam daar uit?

Babet: ‘Veel jongeren zijn wel bedreven met al die nieuwe digitale betaalmiddelen. Denk aan betaalverzoekjes, online betalen en je saldo checken. Maar goed overzicht houden blijft een struggle.’

Annette: ‘Terwijl ze contant geld niet overzichtelijker vinden. Veel jongeren denken: waar láát ik dat contante geld? Toch begint goed financieel gedrag met het leren omgaan met geld, leren budgetteren. Onder de achttien zit je nog in je leerperiode, maar vanaf 18 jaar moet je het in principe zelfstandig kunnen.’

Jullie hebben in het onderzoek ook gevraagd naar leeftijd, schooltype en provincie. Zijn er grote verschillen tussen groepen jongeren tussen de 12 en 18 jaar?

Babet: ‘Er kwamen weinig verschillen naar voren. Daar waar dat wel zo is, staat het benoemd in het rapport. Veel bepalender is de financiële opvoeding vanuit ouders: Wordt er thuis over geld gepraat? Stellen ouders regels? Daarom adviseren we ouders om met hun kind over geld te praten. Niet alleen als het misgaat, maar juist daarvóór.’

Jongeren vinden het lastig om te bespreken dat ze nog geld krijgen van anderen. Hoe werkt dit door op vriendschappen? 

Babet: ‘Het is niet echt een taboe, maar het geeft wel spanningen. Jongeren zeggen bijvoorbeeld: “Ik heb een vriendin die altijd te laat terugbetaalt”. Ze vinden het lastig om een betaalreminder te sturen of dat aan te kaarten, omdat ze de vriendschap niet op het spel willen zetten. Hoe je daarmee omgaat, is juist iets wat je ook thuis goed kunt bespreken.’

Jullie spreken in het advies vooral ouders aan. In hoeverre zijn ook andere spelers aan zet?

Annette: ‘Het is echt belangrijk dat financiële educatie in het curriculum komt. Niet iedereen heeft ouders of verzorgers die hen dat kunnen leren. Er is veel aanbod op dit vlak – Moneyways, Wijzer in Geldzaken, de Week van het geld – maar er is ook nog veel werk te doen.’

Babet: ‘Als bank kijken wij hoe we jongeren meer overzicht kunnen geven. Bijvoorbeeld door in de ABN AMRO-app inzichtelijk te maken hoeveel je uitgeeft aan posten als abonnementen.’

Annette: ‘En Buy Now Pay Later moet beter gereguleerd worden. Niemand hoeft zich te legitimeren, dus ook kinderen en jongeren niet. Ze zijn zich soms niet eens bewust dat het om BNPL gaat. Het is gewoon een van de opties die je kunt aanklikken.’

Babet: ‘En vervolgens komen ze in de problemen. Jongeren bestellen bijvoorbeeld meerdere kledingitems vanuit het idee: eerst passen en dan houd ik wat ik nodig heb. Maar wat als je dan de 30 dagen-termijn vergeet?’

Annette: ‘Als jongeren hierdoor in de problemen komen, durven ze het soms ook niet te bespreken met hun ouders. En schuldgewenning kan op latere leeftijd een negatief verloop krijgen.’

Babet: ‘Hoe je tot je 18e leert omgaan met geld, is gewoon heel vormend.’

In gesprek met Jolanda van Scharenburg, projectmanager bij Jongeren Perspectief Fonds (JPF)

Wat doet JPF?

‘Wij ondersteunen gemeenten met een perspectief-aanpak voor jongeren (18 t/m 27 jaar) met problematische schulden. Onze aanpak werkt met een saneringskrediet om schulden zo snel mogelijk weg te nemen, gecombineerd met een langdurig begeleidingstraject om te zorgen dat jongeren weer perspectief krijgen, financieel en in het leven. Inmiddels werken 39 gemeenten in het hele land met onze JPF-aanpak.’

Wat vind jij opvallende uitkomsten uit het onderzoek van het Nibud?

‘Wij zien dat jongeren financieel steeds vaker in de problemen komen, ook als ze nog minderjarig zijn. Dat komt door verschillende oorzaken: online gamen, Buy Now Pay Later, of doordat ze rood kunnen staan bij een jongerenrekening. Een 12-jarige kan al een boxershort-abonnement afsluiten, zonder te snappen wat-ie precies heeft aangevinkt. Of denk aan de verleiding om iets te kopen in een game. Een puberend brein heeft dat totaaloverzicht nog niet.’

Welke trends zien jullie qua jongeren en financieel gedrag?

‘Bij ons komen jongeren in beeld als ze 18+ zijn. In de digitale wereld is het veel makkelijker geworden om iets aan te schaffen; je wordt sneller verleid. Tegelijk ervaren veel jongeren uitdagingen aan de inkomstenkant, bijvoorbeeld door nulurencontracten of gedwongen zzp’erschap. Denk aan koeriers die zich moeten inschrijven bij de KvK. Vaak weten jongeren niet zo goed waar ze aan beginnen, en welke wet- en regelgeving er is. Ook generatiearmoede blijft een belangrijke factor; armoede wordt vaak van ouder op kind doorgegeven.’

Wat is volgens jou de invloed van BNPL, achteraf betalen? 

‘Die invloed is heel negatief. Het is gewoon uitstel van betaling. De verleiding is zo groot om allerlei dingen lekker te kopen. Dat Klarna-knopje is zó ingedrukt. Dat effect is snel weggeëbd als je het eenmaal hebt, maar dan moet je nog betalen. Buy Now Pay Later geeft vooral een verkeerd signaal. Het zou normaal moeten zijn dat je eerst zorgt dat je geld hebt voordat je het kan uitgeven.’

Uit een andere studie van het Nibud met Deloitte dat eind maart verscheen bleek dat bijna een kwart van de groep 18 tot 24 jaar zich machteloos voelt over geld. Herkennen jullie dat?

‘Zeker. Wij zien en horen vooral dat jongeren de hele systeemwereld rondom schuldhulpverlening niet kennen en begrijpen. Dus als een jongere een brief krijgt van een instantie of incassobureau, snappen ze niet waar ze terechtkunnen. Ze weten vaak niet eens dat de gemeente daarbij kan helpen. Daarbij blijft schaamte een grote rol spelen. Wij zien dat de JPF-trajectbegeleiders eerst veel vertrouwen moeten opbouwen voordat jongeren echt hun problemen volledig durven delen.’

En wie kunnen jongeren hierbij helpen? Het Nibud kijkt in haar adviezen vooral naar de ouders. Welke partijen kunnen verder een rol spelen? 

‘Dit is iets waar we als hele samenleving aan moeten werken. Ouders spelen natuurlijk een rol, en scholen kunnen de basiskennis meegeven. Maar daarnaast moeten we ook stappen zetten om verleidingen als impulsaankopen en kopen of afbetaling te verkleinen.’

‘Gemeenten spelen hierin ook een belangrijke rol. Zij krijgen bijvoorbeeld via vroegsignalering een melding als inwoners betaalachterstanden hebben bij vaste lasten, zoals de huur, water/energie of zorgtoeslag. Doordat veel jongeren nog thuis wonen, vallen zij hier vaak buiten beeld. Terwijl financiële problemen dan al kunnen ontstaan. Daarom is het belangrijk dat gemeenten actief naar buiten treden en zichtbaar maken wat ze kunnen doen ook voor deze jonge doelgroep. Door samen te werken met jongerenwerk en maatschappelijk werk kunnen gemeenten zichtbaarder worden én beter aansluiten bij de leefwereld van jongeren.’

In gesprek met Lisa (15 jaar, 3 mavo)

Zou je iets willen vertellen over hoe jouw maand eruit ziet als het gaat om inkomsten en uitgaven?

‘Ik werk elke zaterdag in een kaaswinkel waar ik zo’n 150 euro per maand mee verdien. Daarmee red ik het prima en kan ik eigenlijk alles wel kopen wat ik wil, al moet ik soms wel ergens voor sparen. Ik krijg ook 20 euro zakgeld per maand, maar geen kleedgeld. Ik vind het ook leuker om met mijn moeder te shoppen dan een vast bedrag op mijn rekening krijgen. Daarnaast ben ik best wel lang waardoor broeken vaak duur zijn, dus kleedgeld zou snel op zijn. Mijn enige vaste uitgave is een Disney+-abonnement, mijn ouders betalen mijn telefoonabonnement.’

Waar geef je meestal geld aan uit?

‘Ik geef vooral veel uit aan eten, bijvoorbeeld in de Albert Heijn of op school in de kantine. Af en toe koop ik sieraden, iets voor m’n kamer of een trui. Ook geef ik weleens geld uit aan activiteiten als de bioscoop of het zwembad. Aan het begin van de maand zie ik vaak iets wat ik meteen wil kopen, en dan is m’n salaris snel op. Ik red het eigenlijk nooit tot het einde van de maand. Mijn moeder gaf mij de tip om in het begin van de maand eenderde van mijn salaris op een spaarrekening te zetten, zodat ik de rest gewoon kan uitgeven. Ik spaar niet voor iets specifieks, maar gewoon voor het geval dat.’

Houd je overzicht over je geld?

‘Eigenlijk niet. Ik kijk soms wat er op mijn rekening staat zodat ik weet hoeveel ik kan uitgeven. Maar ik houd niet bij waar mijn geld precies naartoe gaat. Dat wil ik eigenlijk ook liever niet weten. Ik zorg altijd wel dat ik eerst Disney+ heb betaald voordat ik iets anders koop. Dit heb ik van mijn ouders geleerd: eerst betalen wat moet, daarna komt pas de rest.’

Heb je weleens iets gekocht met achteraf betalen?

‘Nog nooit. Je raakt er denk ik snel aan gewend. Als je het één keer doet, is de drempel lager en doe je het sneller en vaker. Ook voor dingen die je eigenlijk niet nodig hebt. Voor je het weet loopt het op en kan je schulden krijgen. Ik vind het niet zo slim om te doen. Als ik soms bij leeftijdsgenoten zie hoe makkelijk ze dingen kopen, denk ik dat achteraf betalen best gevaarlijk kan zijn. Het kan misschien handig zijn als je salaris te laat is en je dringend iets nodig hebt, maar achteraf betalen op kledingsites vind ik best dom.’

Als je een betaalverzoek stuurt en iemand betaalt niet, wat doe je dan?

‘Een betaalverzoekje sturen vind ik niet ongemakkelijk. Maar soms vind ik het lastig om een herinnering te sturen en voor mezelf op te komen.’

Praat je thuis over geld?

‘Thuis zijn wij heel open over geld. Als ik vragen heb over mijn bankrekening of twijfel of ik iets wel of niet moet kopen, check ik dat vaak even bij mijn moeder. Ik ben soms best impulsief. Dan is het fijn om even te overleggen.’

Sommige jongeren maken zich weleens zorgen over geld. Hoe zit dat bij jou?

‘Ik maak me op dit moment niet echt zorgen over geld. Soms zie ik bij vriendinnen dat ze twijfelen of ze iets wel kunnen kopen, maar zelf heb ik daar weinig last van. Wel heb ik een vriendin bij wie het thuis financieel minder breed is. Zij praat daar niet makkelijk over, zeker niet met mensen die het juist goed hebben. Ik denk dat ze zich er een beetje voor schaamt. Het is voor haar denk ik makkelijker om het te bespreken met iemand die in hetzelfde schuitje zit. Ik pieker zelf weleens over hoe het later moet met die hoge huizenprijzen. Ik vraag me af hoe dat zal gaan wanneer ik als starter later iets wil kopen.’

Meer over ‘jongerenonderzoek onder de loep’

Youngworks is een onderzoek- en adviesbureau, gespecialiseerd in jongeren als doelgroep. Naast het zelf uitvoeren van jongerenonderzoek en adviestrajecten houden de jongerenexperts van Youngworks ook nauw in de gaten wat er zoal wordt gepubliceerd door bijvoorbeeld wetenschappers en instanties. Tweemaandelijks verschijnt daarom onze rubriek ‘Jongerenonderzoek onder de loep’, lees hier de reeds verschenen artikelen van ‘jongerenonderzoek onder de loep’.

Heb je tips voor een recent jongerenonderzoek dat wij onder de loep kunnen nemen? Altijd welkom! Mail dan naar: yvonne@youngworks.nl