In de eerste twee delen van deze serie hebben we het gehad over de toenemende druk op jongeren en het belang van verbinding. In dit derde deel richten we ons op de vraag hoe je het gesprek kunt aangaan met jongeren over hun mentale gezondheid. Hoe voer je als docent, coach of begeleider op een goede manier het gesprek? Welke stappen kun je zetten om jongeren te ondersteunen zonder hen te overrompelen? In dit artikel deelt psycholoog en trainer Miek Crouzen hele praktische do’s en don’ts voor het voeren van betekenisvolle gesprekken met jongeren.
Heb je de eerste twee artikelen nog niet gelezen? Dan raden we je aan dit eerst te doen. Basisbegrip van de context waarin jongeren zich nu begeven en het belang van verbinding alvorens je een gesprek kan aangaan is belangrijk!
Onderstaande informatie verscheen eerder in het boek ‘Motivatie en het puberbrein’ (voorheen Motivatie binnenstebuiten) van Yvonne van Sark en Huub Nelis.
Do’s – Wat kun je het beste wél doen?
1. Vertrouw je onderbuikgevoel
Ons systeem registreert onbewust de kleinste veranderingen in iemands gedrag/houding en gezichtsuitdrukking. Dit is de reden dat je vaak op onderbewust niveau gauw doorhebt dat er ‘iets niet pluis is’. Volg je intuïtie en wees niet bang om iemand in verlegenheid te brengen. Wanneer je namelijk je vermoeden eerst checkt, geef je de ander ruimte om het aan te geven als jij het mis hebt. Vraag bijvoorbeeld: ‘Ik heb het idee dat er iets anders aan je is dan normaal, maar ik kan niet precies benoemen wat. Misschien heb ik het mis, maar ik wil toch even checken hoe het met je gaat.’
2. Luister écht en probeer het niet mooier te maken dan het is
In de basis wil iedereen gezien en gehoord worden. Vaak is daarom in een gesprek je belangrijkste taak: oprecht luisteren en gewoonweg zijn met wat zich aandient. En dat vraagt ook kwetsbaarheid van degene die luistert: we vinden het vaak lastig om de ander te zien in een situatie die hem/haar wellicht verdrietig of boos maakt. De realiteit erkennen (‘Wat vervelend voor je, dat je je zo voelt.’) is vaak moeilijker dan ervan weg te gaan (‘Komt wel goed toch? Je hebt zoveel mooie dingen in je leven om dankbaar voor te zijn!’). Dus laat vooral merken dat je luistert en reageer bijvoorbeeld met: ‘Ik weet niet zo goed wat ik moet zeggen, maar ik ben blij dat je het met me deelt.’ Wees daarnaast écht aanwezig: zorg dat je niet gestoord wordt en zet je telefoon op stil, om met je volledige aandacht bij het gesprek te zijn.
3. Onderzoek samen de situatie
Vaak gaan we ervan uit dat we al weten hoe iets is voor een ander: we hebben het misschien zelf ook meegemaakt én we kennen degene in kwestie wellicht door en door. Maar let op: dit is een grote valkuil! De ene situatie én de ene persoon is de andere niet. Probeer dus niet in te vullen vanuit je eigen ervaring, maar stel open en oordeelloze vragen: ‘Wat is er aan de hand? Wat gebeurde er toen? Hoe voel je je? Waar zou het door kunnen komen? Wat heb je nodig, denk je?’ Zo krijg je een beter beeld van hoe de situatie daadwerkelijk in elkaar zit én help je de ander om het geheel in kaart te brengen.
4. Onderzoek de behoefte van de ander; laat advies eerst nog even achterwege
Wanneer een jongere jou in vertrouwen neemt of je deelgenoot maakt van een gebeurtenis, check dan eerst wat de behoefte is. Vraag bijvoorbeeld: ‘Wil je mijn mening, mijn advies, of wil je gewoon dat ik even luister?’ We zijn vaak geneigd om het probleem direct te willen oplossen en ongevraagd advies te geven (zie ook ons artikel over de reparatiereflex). Vaak wil de ander echter gewoon even zijn hart luchten. Mocht diegene aangeven jouw mening of advies te willen, dan kun je volledig in de adviesmodus!
5. Laat expliciet weten dat je er voor die persoon bent
En laat het dan nóg een keer weten. Jongeren zijn vaak bang anderen te belasten met hun problemen, dus ga er niet automatisch van uit dat iemand zich makkelijk nogmaals meldt. Je kunt het niet vaak genoeg zeggen.
6. Oefen in kwetsbaarheid
Maak er zelf een gewoonte van om te praten over hoe het met jóú gaat en vraag dit ook regelmatig aan anderen, zonder dat er iets aan de hand is. Het is makkelijker voor een ander om te delen als jij ook persoonlijke ervaringen deelt. Let wel op dat je dit tijdens het gesprek dat over de ander gaat, niet te vaak doet. Dan ‘kaap’ je al makkelijk het gesprek en verlegt de focus zich naar jou.
7. Rond het gesprek goed af – eventueel met afspraken
Na een intensief gesprek kun je afspraken maken. Bijvoorbeeld: ‘Kunnen we samen iets afspreken over het vervolg? Hoe kan ik zien of het beter/slechter met je gaat? Wat kan ik de komende tijd voor je doen?’
Don’ts – Wat kun je beter niet doen?
1. Vermijd de reparatiereflex
Mensen schieten vaak in de reparatiereflex: als iemand een probleem deelt, willen we het maar al te graag oplossen. Terwijl de eerste en belangrijkste stap is dat een jongere zijn of haar verhaal deelt en jij aandachtig luistert.
2. Pas op voor ’toxic positivity’
Verval niet in toxic positivity: de ander ‘opvrolijken’ door zaken snel in het positieve te willen draaien. ‘Ach, maar je hebt toch een leuke vriendin?’ of ‘Joh, maar je ziet er hartstikke goed uit’. Met dit soort goedbedoelde positieve woorden negeer je de realiteit van de ander. Hierdoor zou je een signaal kunnen afgeven dat de negatieve gevoelens van de ander er niet mogen zijn.
3. Bewaak je eigen grenzen
Neem niet de rol van hulpverlener aan wanneer je dat niet bent. Verwijs door wanneer dat je nodig lijkt, maar ook als je merkt dat een jongere een te groot beroep op je doet en het over jouw persoonlijke of professionele grenzen gaat. Verwijs bijvoorbeeld door naar
de Kindertelefoon (8-17 jaar) of de Alles Oké? Supportlijn (18-24 jaar) of naar professionele begeleiding op of buiten school of studie.
4. Denk niet ‘iemand anders gaat vast wel het gesprek aan’
Als iedereen dit denkt, ontglipt een jongere al snel aan de aandacht, waardoor hulp wellicht te laat komt en de situatie onnodig verergert.
5. Ga er niet van uit ‘dat wil iemand vast niet met mij bespreken’
Soms kun je als relatieve buitenstaander een goede toehoorder zijn, juist omdát je geen belang hebt bij de situatie van de jongere. Als er bijvoorbeeld thuis iets speelt, is het vaak fijn als iemand van buiten het familiesysteem naar je vraagt. En andersom: iemand uit het familiesysteem waarmee je vrijuit kunt praten over school, werk of vriendschapszaken.
Het voeren van een gesprek over mentale gezondheid vraagt om empathie, geduld en vooral het vermogen om oprecht te luisteren. Door deze do’s en don’ts in gedachten te houden, kun je een veilige ruimte creëren waarin jongeren hun zorgen kunnen delen en zich gesteund voelen. Het belangrijkste is dat zij weten dat ze niet alleen zijn, en dat praten vaak de eerste stap is naar herstel. Je kunt het verschil maken. Denk eens terug aan een moment waarop iemand er écht voor jou was, misschien een favoriete docent, een voetbaltrainer of een buurvrouw. Wat deden zij waardoor ze zo’n blijvende indruk op je hebben achtergelaten?
Meer weten over in gesprek gaan met jongeren?
Onderzoeken benadrukken het belang van volwassenen die zelf als rolmodel fungeren door over mentale problemen te praten, wat bijdraagt aan normalisatie. Echter, veel professionals voelen een behoorlijke drempel. Hoe zet je de eerste stap en waarom is het belangrijk om hierin kwetsbaarheid te tonen? Naast bovenstaande tips bieden wij bij onze Youngworks Academy ook diverse cursussen aan om deze vaardigheden te ontwikkelen. Wat moet je weten over de mentale gezondheid van Nederlandse jongeren en hoe ga je het gesprek aan als je merkt dat het niet goed gaat? Bekijk dan ook zeker eens de workshop: Praten over mentale gezondheid of Communiceren met jongeren.
Meer over jongeren?
Al sinds 1999 werkt Youngworks met een team van onderzoekers, adviseurs en trainers; en met een uitgebreid netwerk, van wetenschappers tot designers aan verschillende vraagstukken rondom jongeren (en hun toekomst). We schrijven regelmatig blogs en longreads, bekijk hier onze blogs. Ook is onze kennis gebundeld in verschillende boeken en (online) trainingen.
Wil jij je met collega’s verdiepen in dit onderwerp? Neem dan zeker contact met ons op.