De mentale gezondheid van jongeren is het gesprek van de dag. Je kunt geen krant openslaan en je leest dat veel jongeren eenzaam zijn of dat hun mentale gezondheid onder grote druk staat. Er zijn momenteel zoveel factoren (keuzestress, prestatiedruk, klimaatcrisis, polarisering, oorlog) die spelen in de levens van jongeren, naast gewoon jong zijn. Hierdoor lopen veel jongeren over.
Wij, volwassenen, kunnen een positieve invloed hebben op de levens van jongeren en jongvolwassenen. Komende periode gaan we wat artikelen voor jullie schrijven met handvatten en tips. Maar laten we beginnen bij het begin: wat speelt er zich allemaal af in de levens van jongeren?
Puberbrein
Wellicht lees je deze intro nu en denk je: ‘ik worstelde vroeger toen ik jong was ook met van alles’. Dat kan kloppen! In de puberteit gebeurt er ontzettend veel aan ontwikkeling: lichamelijk, cognitief, mentaal. De hersenen maken een groot groei- en snoeiproces door en dat proces duurt wel tot ongeveer het 25e levensjaar.
Die groei loopt bovendien niet helemaal synchroon. Hersennetwerken die betrokken zijn bij rationele beslissingen (zoals de frontaalkwab, het hersengedeelte direct achter het voorhoofd) lopen in rijping achter op hersennetwerken die gaan over emoties. Jongeren beleven emoties hierdoor intenser, ook doordat de ‘rem’ (emotieregulatie) nog wat meer uit balans is. Dit zorgt ervoor dat hun mentale gezondheid sowieso meer onder druk staat dan bij volwassenen.
Maar goed: dit proces maakt iedere jongere in die levensfase die adolescentie heet door en is dus van alle tijden. Waarom lijken veel meer jongeren dan te kampen met mentale problemen dan voorheen?
Prestatiedruk, globale onrust en …
Is de huidige generatie jongeren anders dan voorgaande generaties? Lees het artikel dat Rutger hierover schreef.
Jongeren weerspiegelen de huidige tijdgeest. Ze reageren op alles wat zich in hun levens en omgeving afspeelt. En er speelt zich nogal wat af! Er is (globale) onrust, polarisatie, de woningmarkt staat op zijn kop, de arbeidsmarkt is oververhit, om nog maar te zwijgen over klimaatverandering. En al die thema’s en meningen komen via hun mobiele telefoon hun levens binnen; van video’s over de oorlog in Gaza tot Andrew Tate en Barbie.
Naast maatschappelijke thema’s speelt er natuurlijk ook van alles in de privélevens van jongeren. Ze gaan naar school, studeren of werken, ze gaan vriendschappen en relaties aan. Dit gaat ook gepaard met een (groeiende) prestatiedruk.
Social media
En dan is er de digitale stoorzender: de mobiele telefoon en social media, die een grote rol spelen in het leven van jongeren, met zowel positieve als negatieve effecten op hun mentale gezondheid. Zou dat de grote verklaring bieden? Hoe verleidelijk ook om naar een eenduidige oorzaak te wijzen; de realiteit is complexer dan dat.
Enerzijds vinden jongeren met behulp van social media aansluiting en is er sprake van destigmatisering en worden bepaalde taboes doorbroken bijvoorbeeld als het gaat om de geestelijke gezondheid. Anderzijds leidt het ontzettend af, is het polariserend en is het eenvoudig om bijvoorbeeld iemand te pesten en volledig de tijd te verliezen.
Jongeren besteden gemiddeld zeven uur aan social media. Naast de grote hoeveelheid informatie die de jongeren tot zich kunnen nemen, hebben veel jongeren ook het gevoel ‘altijd aan te staan’. Met slaaptekort en continue afleiding van school of studie als gevolg.
Sociale media zijn dus een stressfactor die per jongere andere uitwerkingen hebben: de een voelt zich juist beter door het aangaan van online vriendschappen; een ander raakt juist in een bubble van gelijkgestemden, waardoor mentale problematiek verhevigt.
Meer weten over de cijfers en het socialmediagebruik? Onlangs deed Newcom onderzoek. In januari 2024 is het telefoonverbod op het basis- en voortgezet onderwijs ingevoerd. Lees hier meer over de eerste onderzoeken.
Onderzoeken naar mentale gezondheid
Voor onze rubriek ‘Jongerenonderzoek onder de loep’ nemen wij regelmatig onderzoeken voor je door. Hieronder delen we graag een aantal data over jongeren en mentale gezondheid met je:
- De afgelopen twintig jaar tonen bijna een verdubbeling in het aantal jongeren (10 – 16 jaar) met gedragsproblemen (variërend van agressief gedrag tot liegen en stelen) en hyperactiviteit en aandachtsproblemen. Bij meisjes is de toename over de afgelopen vier jaar weer wat hoger dan bij de jongens (HBSC 2021).
- Voor het eerst in twintig jaar onderzoek zijn er geen verschillen in middelengebruik tussen jongens en meiden. Waar meiden lange tijd een ‘achterstand’ op de jongens hadden qua roken, alcohol en drugs, roken en drinken de meiden inmiddels evenveel als jongens in die leeftijd en blijven ze ook in het gebruik van cannabis, XTC en lachgas niet achter (HBSC 2021).
- Het aantal meisjes dat meer dan één keer per week last heeft van psychosomatische klachten is vanaf 2017 met 13 procent gestegen tot 56 procent in 2022. Psychosomatische klachten zijn bijvoorbeeld buikpijn, slaapproblemen en neerslachtigheid. Deze hebben bijna altijd een psychische oorzaak (onderzoek WHO).
- Onder middelbare scholieren is de druk door schoolwerk de afgelopen 16 jaar enorm toegenomen (onderzoek Unicef). 1 op de 3 jongeren ervaart druk door schoolwerk.
- Trimbos-instituut deed onderzoek naar de oorzaak van prestatiedruk onder studenten. Conclusie: het gaat om de combinatie van onzekerheden waardoor het leven kan voelen als een hordeloop met steeds weer een nieuw obstakel. Studenten ervaren veel onzekerheid op verschillende vlakken (onderzoek Trimbos), onderverdeeld in zes vormen: prestatieonzekerheid, pad-onzekerheid (is dit de juiste weg?), planningsonzekerheid, sociale onzekerheid (hoe zie ik mezelf ten opzichte van anderen?), financiële onzekerheid en maatschappelijke onzekerheid (hoe staat het met de samenleving en de wereld?).
- Studenten ervaren hun levensfase als een kwetsbare tijd (onderzoek Trimbos). Ze hebben het gevoel dat ze zich moeten ontwikkelen en daarbij niet mogen falen. Sociale media versterken deze beleving. Waar jongeren vroeger nog relatief los van de media hun identiteit konden vormgeven en ontwikkelen, is dat nu door de grote rol van het internet en sociale media in hun leven veel moeilijker.
- Het CBS voert elke twee jaar de landelijke jeugdmonitor uit. Ook daaruit blijkt dat steeds meer jongeren te kampen hebben met mentale problemen. Zij zijn minder gelukkig en ook de eenzaamheid lijkt toe te nemen.
Kortom: we moeten de uitdagingen waar jongeren mee te kampen hebben niet onder stoelen of banken schuiven. Mentale problemen komen in verschillende uitingsvormen zoveel voor dat je ze niet kan negeren, of je nu docent bent, praktijkopleider, of voorlichter. En misschien denk je nu ‘wat kan ik daarin betekenen?’ en blijft het daarbij. Maar juist als buitenstaander kun je vaak een verschil maken! In het tweede artikel uit deze reeks gaan we kijken wat hiervoor nodig is. Houd ons blog dus in de gaten!
Meer over jongeren?
Al sinds 1999 werkt Youngworks met een team van onderzoekers, adviseurs en trainers; en met een uitgebreid netwerk, van wetenschappers tot designers aan verschillende vraagstukken rondom jongeren (en hun toekomst). We schrijven regelmatig blogs en longreads, bekijk hier onze blogs. Ook is onze kennis gebundeld in verschillende boeken en (online) trainingen.
Wil jij je met collega’s verdiepen in dit onderwerp? Wil je weten welke rol je als werkgever kunt spelen in deze zoektocht? Neem dan zeker contact met ons op.